Opracowanie to łączące teorię z praktyką, ma na celu przybliżenie samej instytucji kredytu, zapoznanie z rodzajami kredytu, z prawnymi zabezpieczeniami zwrotu kredytu w PKO BP S.A.

Od najdawniejszych czasów ludzie korzystali z pożyczek. Początkowo pożyczali sobie nawzajem rzeczy i pieniądze. Potem udzielaniem pożyczek zaczęła zajmować się zawodowo pewna grupa ludzi zwana bankierami – od włoskiego słowa in blanco – ława. Na tych ławach bankierzy wymieniali pieniądze, handlowali wekslami i czekami, udzielali pożyczek. Z czasem pojawiły się wyspecjalizowane domy bankowe i banki, do zakresu działania których należało również udzielanie pożyczek, a potem kredytów.

Instytucja pożyczki i kredytu przetrwała do czasów współczesnych. Udzielają ich głównie banki, jednakże zdarzają się również przypadki udzielania kredytów i pożyczek kupieckich pomiędzy podmiotami gospodarczymi. Kredyt stał się istotnym elementem życia gospodarczego. Często jest niezbędny do prowadzenia działalności gospodarczej i rozwoju przedsiębiorstwa.

W ostatnich latach wzrosła rola kredytu bankowego. Wywołane to zostało rozwojem prywatnej przedsiębiorczości. Napływ obcego kapitału spowodował również, iż musiały ulec znacznej zmianie zasady kredytowania. Jeszcze do niedawna podstawową grupę kredytobiorców stanowiły jednostki gospodarki uspołecznionej. Banki udzielały im kredytów na podstawie wieloletnich generalnych umów.

Jednostki te były permanentnie przez banki kredytowany. Drugą podstawową grupą kredytobiorców była ludność. Przy czym, o ile kredytów dla jednostek gospodarki uspołecznionej udzielano praktycznie bez żadnego zabezpieczenia, o tyle w odniesieniu do kredytów dla ludności wymagano zabezpieczeń, głównie przez poręczenie.

Rozwój sektora prywatnego sprawił, że wymienionych wyżej grup kredytobiorców doszła trzecia – prywatne przedsiębiorstwa polskie i z kapitałem zagranicznym. Fakt ten spowodował ogromne zmiany w systemie kredytowym. Przede wszystkim zwiększyła się różnorodność oferty kredytowej proponowanej przez poszczególne banki. Udzielanie kredytu poprzedzone jest dokładnym badaniem sytuacji gospodarczej i finansowej kredytobiorcy. Jeżeli bank uzna, iż sytuacja jest niezadowalająca – odmówi udzielenia kredytu. Banki zaczęły też przywiązywać dużą wagę do właściwego zabezpieczenia zwrotu kredytów.

Rozdział I

1.Podstawy i zasady udzielania kredytów bankowych

1.1. Pojęcie kredytu i jego funkcje

Kredyt bankowy jest to określona kwota pieniężna, którą kredytodawca, czyli bank, udziela kredytobiorcy na realizację jego określonych potrzeb, przy czym kredytobiorca zobowiązuje się w umowie kredytowej zwrócić kwotę kredytu w ustalonym terminie wraz z należnymi bankowi odsetkami. Kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym między bankiem a kredytobiorcą.¹

Udzielanie kredytów przez bank jest jednym z jego podstawowych zadań, bez której nie może on egzystować ani zarabiać. W tym celu banki gromadzą czasowo wolne środki pieniężne od ludności, przedsiębiorstw i innych instytucji. Z tych właśnie lokat bank udziela kredytów. Kredyt uzyskuje się na określony czas, po którym należy go zwrócić. Czas ten liczony jest w dniach, a przy dłuższych okresach w miesiącach i latach. Kredyty udziela bank na określoną stopę procentową, która stanowi podstawę do obliczenia przychodów banków. Wysokość oprocentowania kredytu uzależniona jest od sumy udzielanego kredytu, czasu i wysokości stopy procentowej, na którą udzielono kredyt. Odsetki płaci kredytobiorca i są one dla niego kosztem, natomiast dla banku są one przychodami. Ogólne zasady udzielania kredytów są zawarte w prawie bankowym, natomiast szczegółowe zasady wynikają z wewnętrznych uregulowań statutowych oraz regulaminów kredytowych banków.

Kredyty bankowe pełnią następujące funkcje:

– kreatywną (emisyjną)

– płatniczą

– finansową

– kontrolną

Funkcja kreatywna polega na tworzeniu pieniądza. Udzielanie kredytu to zwiększenie ilości pieniądza w obiegu czyli identycznie jak poprzez emisję pieniądza. Skutkiem tej funkcji może być nadmierna ilość pieniądza w obiegu, co może być przyczyną inflacji. Aby ograniczyć kreację dodatkowego pieniądza, banki są zobowiązane udzielać kredytów tylko w proporcji do wysokości zgromadzonych środków pieniężnych.

Funkcja płatnicza kredytu polega na umożliwieniu kredytobiorcy zapłacenia swoich płatności wierzycielom. Kredyty udzielane przedsiębiorstwom, którym brakuje środków pieniężnych, przywracają im płatność finansową, czyli umożliwiają pokrycie wydatków na określone cele. Funkcja ta jest bardzo istotna w działalności gospodarczej, ponieważ zaangażowanie w nią środków pieniężnych jest z reguły wcześniejsze niż otrzymanie przychodów z tej działalności. Kredyty udzielane ludności umożliwiają im zakupy na raty lub inwestowanie.

Funkcja finansowa kredytu polega na tym, że przedsiębiorstwo ma możliwość sfinansowania określonych przedsięwzięć związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na środki finansowe jest duże, szczególnie przedsiębiorstw powstających i rozwijających się. Jest ono związane z nakładami na inwestycje w zakresie środków trwałych, z finansowaniem zapasów sezonowych i przedsezonowych oraz nakładów przyszłych okresów, a także z restrukturyzacją i innymi przejściowymi potrzebami. Kredyt w tych przypadkach jest bardzo wygodnym źródłem finansowania. Te same możliwości stwarza kredyt dla ludności, np. finansowanie budowy domu mieszkalnego.

Funkcja kontrolna kredytu wynika z trybu jego udzielania przez bank. Bank bowiem może udzielić kredytu tylko wiarygodnym kredytobiorcom, co do których jest duże prawdopodobieństwo jego zwrotu. Dlatego przed udzieleniem kredytu bank sprawdza sytuację finansową przedsiębiorstwa oraz celowość zaciągnięcia kredytu na konkretną działalność. Tylko w przypadku stwierdzenia, że działalność przedsiębiorstwa jest właściwa, czyli zgodna z przepisami i uzasadniona ekonomicznie oraz, że zaciągnięcie kredytu jest celowe, bank udziela kredytu.

1.2. Kredyt a pożyczka.

Cechą wspólną kredytu i pożyczki jest to, iż opierają się na umowie oraz, że nie posiadają rynku wtórnego ( nie można nimi obracać), ponieważ transakcje są negocjowane między stronami. Chociaż nazwy kredyt i pożyczka z semantycznego punktu widzenia bywają traktowane jako synonimy, to w kategoriach prawno – ekonomicznych znacznie się różnią. Umowa pożyczki uregulowana jest w kodeksie cywilnym (art. 720 – 724), natomiast umowa kredytowa z cywilistycznego punktu widzenia jest tzw.umową nienazwaną, nieuregulowaną przepisami kodeksu cywilnego.² Na mocy umowy pożyczki na pożyczkobiorcę jest przenoszona własność określonej ilości pieniędzy. Kredyt jest przy tym zawsze odpłatny, natomiast pożyczka może być nieodpłatna. Umowa kredytowa zawsze musi być zawarta na piśmie, w przypadku umowy pożyczki ten wymóg jest stosowany, gdy kwota pożyczki przekracza 5 mln. zł. Kredyty są udzielane na konkretne cele gospodarcze, sprecyzowane przez kredytobiorcę we wniosku kredytowym i wskazane w umowie. Przy udzielaniu pożyczki bank nie wymaga określenia celu, interesuje się jedynie zabezpieczeniem. Przedsiębiorstwa często chcą uzyskać kredyt bez podania jego przeznaczenia. Kredytu bankowego zawsze udzielają banki, natomiast pożyczki mogą udzielać zarówno banki, jak i inne podmioty gospodarujące.³Kredyt powinien być wykorzystany na warunkach i zasadach określonych w umowie; zasady te nie obowiązują w przypadku pożyczki.

1.3. Kredyt a inne źródła finansowania.

Oprócz kredytów, które są jednym z głównych źródeł dochodów banków można wyróżnić inne formy uzupełnienia kapitału banku takie jak, np. pośrednictwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi. Polega ono na emisji bankowych papierów wartościowych np. bonów bankowych i obligacji.

Banki emitują bony bankowe, które mają różne, nie zawsze zresztą poprawnie stosowane nazwy i zróżnicowany charakter (np. bony lokacyjne, rentierskie). Większość z nich ma formę materialną i jest wystawiana na okaziciela, można więc taki bon sprzedać w każdej chwili i pobrać oprocentowanie, zależnie od okresu przechowywania bonu. Bony mają określoną wartość nominalną, w niektórych przypadkach dość wysoką. Część z nich jest sprzedawana z dyskontem oznacza to, że nabywca płaci za bon mniej niż wynosi wartość nominalna, a po upływie podanego terminu otrzyma sumę równą tej wartości nominalnej. Bony bankowe możemy podzielić na bony o stałym oprocentowaniu i o zmiennym oprocentowaniu. Przy bonach o stałym oprocentowaniu bank z góry podaje wysokość odsetek, jakie wypłaci za przechowanie bonu przez podany okres. Natomiast przy bonach o zmiennym oprocentowaniu wysokość otrzymywanego oprocentowania jest wtedy indeksowana na podanej przez bank bazie (np. stopie kredytu refinansowego NBP).

Innym typem papierów wartościowych są obligacje. Obligacje są papierami wartościowymi dłużnymi o okresie trwania wynoszącym co najmniej rok. Jednym z typów obligacji są obligacje zamienne. Ich posiadacze mają prawo zamienić obligacje na akcje emitenta. W takiej sytuacji można liczyć na to, że uda się sprzedać obligacje zamienne nawet wtedy, gdy ich oprocentowanie będzie niższe niż innych papierów wartościowych na rynku. Dlatego bank emitujący obligacje zamienne ma nadzieję na nieco tańsze pozyskanie środków finansowych.

Innymi formami pozyskiwania pieniędzy przez banki mogą być operacje leasingowe, factoring i forfaiting.

Leasing jest rodzajem kredytu rzeczowego, którego istotą jest okresowe umożliwienie korzystania z konkretnego przedmiotu (obiektu, dowolnego dobra materialnego), bez konieczności jego nabycia (zakupu)⁴.Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca, ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę. Wówczas raty leasingowe, oprócz opłaty leasingowej, obejmują także część za nabywany obiekt.⁵ Leasingodawcą może być bank, producent, którego wyroby będą przedmiotem leasingu a także wyspecjalizowana firma leasingowa.

Rysunek 1. Istota transakcji leasingowych.

D

U

umowa

D

leasingu

Dddd

OBJAŚNIENIA:

D – dostawca (producent, leasingodawca i finansujący):

U – użytkownik (leasingobiorca).

Źródło: opracowanie własne.

Opłaty ponoszone przez leasingobiorcę są zwykle wyższe od opłat (oprocentowania plus prowizji) z tytułu kredytu. Najważniejszą korzyścią wynikającą z leasingu dla leasingobiorcy jest możliwość używania przedmiotu bez potrzeby ich zakupu. Dla nowego, rosnącego biznesu jest to często warunek prowadzenia działalności gospodarczej. Niektórym mało zasobnym kapitałowo firmom stwarza on możliwość wygrywania z konkurencją, gdyż mogą używać urządzenia najnowszej generacji.

Znaczne korzyści dla obu stron leasingu stwarzają przepisy podatkowe lub inne. Z tego względu najbardziej istotny jest podział na leasing operacyjny i finansowy. Leasing operacyjny jest umową zawieraną na krótki okres, krótszy niż planowany okres użytkowania przedmiotu leasingu. Właściciel może zawierać nań wiele umów leasingowych, nigdy nie przekazując leasingobiorcy praw własności. Ryzyko i korzyści wynikające z prawa własności pozostają przy leasingodawcy. A więc leasingodawca pozostaje właścicielem dobra, ponosi koszty jego utrzymania i ubezpieczenia, amortyzuje środek trwały, nie ma obowiązku sprzedaży przedmiotu leasingu po upływie terminu umowy, otrzymuje wynagrodzenie za świadczoną usługę w postaci rat płatności leasingowych będące jego dochodem z działalności. Leasingobiorca ponosi koszty opłat leasingowych wliczanych w koszty jego działalności. Leasing finansowy określany jest jako przekazanie leasingobiorcy w zasadzie wszystkich przypadków ryzyka i korzyści związanych z prawem własności do przedmiotu leasingu. Leasing finansowy jest najczęściej formą leasingu pośredniego, w którym występuje zazwyczaj firma leasingowa wykładająca kapitał na zakup danego przedmiotu. Użytkownik w zamian za użytkowanie przedmiotu spłaca firmie wyłożony kapitał na zakup danego przedmiotu. Użytkownik w zamian za użytkowanie przedmiotu spłaca firmie wyłożony kapitał wraz z odsetkami i zyskiem. Umowa leasingu finansowego ma praktyczny charakter wyłącznie transakcji finansowej i nie przewiduje zazwyczaj żadnych dodatkowych zobowiązań ze strony leasingodawcy.

Dla banku operacje leasingowe stwarzają doskonałą okazję do wykupu od leasingodawcy powstających wierzytelności. Dodatkową zaletą kredytowania tych transakcji jest zabezpieczenie i warunki jego realizacji. Przedmiot leasingu pozostaje w okresie umowy w banku i z tym związana jest możliwość jego przejęcia w przypadku zakłócenia spłaty choćby ostatniej raty, bez zwrotu wcześniej otrzymanych kwot. Naturalnie, niezbędna jest ocena zdolności kredytowej leasingobiorcy i ryzyka banku w zakresie analogicznym, niezbędnym do podjęcia decyzji kredytowej.

Factoring należy do nowych operacji bankowych. Usługę factoringu świadczą nie tylko banki, ale także inne instytucje finansowe. Factoring jest złożoną operacją bankową polegającą na inkasowaniu należności klienta i nabywaniu lub zaliczkowaniu tych należności.⁶ Bank (faktor) wykonuje na rzecz klienta (faktoranta) trzy funkcje: funkcje finansowania, funkcję przejęcia ryzyka i funkcję usługową.

Kredytowanie przez factoring podobne jest do kredytu dyskontowego. Przy jego udzieleniu bank najpierw potrąca prowizję i odsetki, a następnie wypłaca różnicę na rzecz klienta. Na bank przechodzą w tym momencie wszelkie prawa związane z przejętą wierzytelnością , tzn. rozporządzanie, pobieranie pożytków, roszczenia o zaległe odsetki, prawa z istniejących zabezpieczeń. Poprzez factoring następuje, tak jak przy udzielaniu kredytu, zwiększenie dopływu środków finansowych do podmiotu, oraz ułatwienie i z tym związane przyśpieszenie obrotu towarowego.

Podstawowym przedmiotem factoringu jest przelew wierzytelności factoringowej. Bank może wykonywać na rzecz przedsiębiorstwa wiele dodatkowych czynności, takich jak :

• inkaso należności lub niektóre czynności z tym związane;

• prowadzenie ksiąg handlowych,

• zbieranie informacji dla przedsiębiorstwa,

• składanie towarów i ich ubezpieczanie.

Rozróżnia się następujące formy factoringu:

• pełny (właściwy), gdy na podstawie umowy przelewu wierzytelności ryzyko wypłacalności dłużnika obarcza bank i jest to zapisane w umowie (do zawarcia takiej umowy dochodzi po zbadaniu przez bank zdolności kredytowej i majątku przyszłego dłużnika oraz ustanowieniu zabezpieczeń).

• niepełny (niewłaściwy), gdy strony nie przewidują przeniesienie ryzyka na bank factoringowy i nie ma znaczenia przy tym, czy jest to wspominane lub nie w umowie (konsekwencją tego jest powrót wierzytelności z banku do wierzyciela, gdy nastąpi niewypłacalność dłużnika).

Specjalną odmianą faktoringu jest forfaiting. Jest ogólnie biorąc zakupem należności terminowych, jakie powstają w rezultacie eksportu towarów i usług z wyłączeniem prawa regresu wobec eksportera odstępującego wierzytelność.⁷ Weksle reprezentujące należność eksportową dyskontuje instytucja forfaitingowa, którą może być bank. Przy dyskoncie potrąca się z góry odsetki za cały okres odroczonej zapłaty (należności). W wyniku tej operacji importer otrzymuje dostawę na kredyt, a eksporter otrzymuje natychmiastową zapłatę, przy czym nie odpowiada on w trybie regresu za odstąpiony bankowi forfaitingowemu weksel. Wysokość zapłaty otrzymanej przez eksportera jest niższa o potrącone odsetki, co często wlicza on w całości lub części w cenę sprzedawanego towaru. Operacje forfaitingowe są jednak znacznie kosztowniejsze od tradycyjnych opracji wekslowo – kredytowych. Przede wszystkim instytucja forfaitingowa liczy odsetki według wyższej niż normalna stopy dyskontowej. Wiąże się to z większym ryzykiem, tym bardziej że przedmiotem skupu są należności terminowe 6 – miesięczne i dłuższe, reprezentowane przez weksle importera lub akceptowane przez niego traty eksportera.⁸

1.4. Rodzaje kredytów.

Rozróżniamy wiele rodzajów kredytów. Najczęściej spotykamy się z podziałem ze względu na kredytobiorcę. A więc są one udzielane osobom fizycznym bądź prawnym, w tym ostatnim przypadku najczęściej podmiotom gospodarczym.

Banki udzielają chętnie kredytów tylko dwóm typom podmiotów gospodarczych; stosunkowo nielicznej grupie przedsiębiorstw państwowych i firmom prywatnym istniejącym długo, posiadającym stosunkowo znaczny majątek. Współpraca banków z podmiotami gospodarczymi ma wiele postaci. Podmioty te należą bowiem do nadzwyczaj ważnych partnerów banku.

Kredyt stanowi jedno z ważniejszych źródeł zewnętrznego finansowania zarówno potrzeb bieżących, jak i rozwojowych podmiotów gospodarczych. Stąd występują różne rodzaje kredytów, w zależności od celu finansowania. ⁹

Klasyfikacja kredytów może odbywać się według różnych kryteriów np. przedmiotu kredytu, okresu kredytowania, formy kredytowania, waluty, terminowości spłaty kapitału i odsetek.

Biorąc za podstawę podział kredytu według przedmiotu rozróżnia się trzy podstawowe typy kredytów:

– kredyty konsumpcyjne – przeznaczone na finansowanie potrzeb ludności

– kredyty obrotowe, tj. kredyty przeznaczone na bieżące potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą,

– kredyty inwestycyjne – przeznaczone na finansowanie nakładów gospodarczych, których celem jest stworzenie nowych lub powiększenie już istniejących środków trwałych

W zależności od okresu kredytowania mamy kredyty krótkoterminowe, o okresie spłaty wynoszącym zwykle do jednego roku, średnioterminowe, z okresem spłaty najczęściej do jednego do trzech lat, i kredyty długoterminowe, z terminem spłaty przekraczającym trzy lata. Powyższe okresy są wielkościami przyjmowanymi przez banki indywidualnie, według własnych kryteriów. Nie ma bowiem jednolitej, obowiązującej skali czy też zasad, pozwalających na jednoznaczne wyróżnienie np. kredytów średnioterminowych wśród innych.

Biorąc pod uwagę formę kredytu można je podzielić na:

– kredyty w rachunku bieżącym (otwartym),

– kredyty w rachunku kredytowym (pożyczkowym),

– kredyty dyskontowe,

• kredyty akceptacyjne.

Kredyty w rachunku bieżącym i kredyty w rachunku kredytowym są to kredyty obrotowe przeznaczone na bieżące potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, np. zakup towarów, surowców. Wiążą się z powstaniem salda debetowego w rachunku kredytobiorcy. W związku z tym krąg kredytobiorców mogących korzystać z tego typu kredytów ogranicza się wyłącznie do podmiotów posiadających w banku udzielającym kredyt rachunek bieżący.¹⁰

Kredyt otwarty (in blanco) jest kredytem krótkoterminowym odnawialnym, któremu bank daje upoważnienie do spowodowania salda debetowego na jego rachunku, przyjmując jednocześnie na siebie zobowiązanie do zapłaty dokumentów płatniczych, na których bank jest wskazany jako osoba, u której dokument ma być płatny. Spłata kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący, który może być także zasilany innym kredytem udzielonym w oddzielnym rachunku kredytowym, np. kredytem dyskontowym.

Kredyt płatniczy, nazywany także kredytem kasowym lub przejściowym, jest udzielany w związku z przejściowym brakiem na rachunku środków dla pokrycia bieżących płatności. Kredyt ten wywołuje przejściowe powstawanie na rachunku bieżącym salda debetowego, które powinno być zlikwidowane w najbliższych dniach z bieżących wpływów. Bank udzielając kredytu kasowego jest narażony na większe ryzyko, gdyż kredyt ten może być użyty na pokrycie strat, co zagraża jego zwrotowi.

Kredyt w rachunku kredytowym jest to kredyt, którego uruchomienie następuje poprzez otwarcie dla kredytobiorcy wydzielonego rachunku kredytowego otwartego specjalnie w celu ewidencjonowania wykorzystania i spłaty kredytu. Kredyty te mogą zostać udzielone jako krótkoterminowe i średnioterminowe, np. kredyty sezonowe.

Kredyty sezonowe są przeznaczone na finansowanie potrzeb powstałych w związku z przesunięciem wpływów i nakładów eksploatacyjnych spowodowanych specyfiką produkcji lub świadczonych usług. Terminy spłaty kredytu powinny powinny być tak ustalone, aby zadłużenie kredytobiorcy z tytułu udzielonego kredytu ulegało stopniowemu zmniejszaniu, aż do całkowitej spłaty. Kredyty te nie są odnawialne.

Kredyt dyskontowy – weksel jest jedną z najpopularniejszych form kredytowania, która wynika z jego pełnionych funkcji. Weksel pełni trzy podstawowe funkcje: kredytową, płatniczą i gwarancyjną. Funkcja płatnicza polega na tym, że weksel może być wykorzystany jako forma zapłaty, zwłaszcza w transakcjach kupna – sprzedaży, gdy nabywca reguluje należność z opóźnieniem. Sprzedający może użyć otrzymany weksel do zapłaty swemu dostawcy, który może uregulować nim swoje zobowiązania lub zamienić go na pieniądz, dyskontując weksel w banku. Funkcja kredytowa polega na odroczeniu nabywcy zapłaty, gdy dostawca sprzedaje towar na kredyt kupiecki. Niezależnie od realizowania funkcji płatniczej i kredytowej, weksel równocześnie zabezpiecza zapłatę, za co są odpowiedzialne osoby na nim podpisane. Dlatego wekslowi przypisuje się funkcję gwarancyjną.

Prawo wekslowe określa, iż weksel ma charakter papieru wartościowego (waloru), tzn. uosabia prawa majątkowe przysługujące właścicielowi na podstawie okazania lub zwrotu, podobnie jak np. obligacje.¹¹

W obrocie wekslowym można wyróżnić dwa typy wekli:

• własny (sola), w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty,

• ciągniony, nazywany także trasowanym (trata), w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty.

Cechą weksla jest możliwość przenoszenia płynących z niego praw w drodze indosu, polegającemu na umieszczeniu na odwrocie weksla odpowiedniej formuły oraz podpisu indosanta. Indos, będący kwalifikowaną cesją, umożliwia łatwe i szybkie przeniesienie praw z weksla na inne osoby. Uczestnicy operacji wekslowej (podpisani na wekslu) są solidarnie zobowiązani do wykupienia weksla. Dodatkową formą zabezpieczenia zapłaty jest poręczenie osoby trzeciej zwanej awalem.

Posiadacz weksla może go użyć dla opłacenia własnych zobowiązań lub zaciągnięcia kredytu. Może zatrzymać otrzymany weksel, indosować go na swoich wierzycieli lub zdyskontować w banku. Dla banku zabezpieczenie zwrotu kredytu w formie wykupu weksla stanowi swoistego rodzaju gwarancję spłaty kredytu.¹²

WZÓR NA OBLICZANIE DYSKONTA WEKSLA :

D – kwota odsetek z tytułu dyskonta,

W – suma weksla,

% – stopa dyskontowa w skali rocznej,

t – liczba dni upływających do daty płatności weksla.

Operacje dyskonta polegają na nabyciu weksla przez bank. Weksel staje się przenośnym instrumentem płatniczym, który w operacji dyskonta bankowego zostaje przekształcony przez kredyt bankowy na natychmiast płatny pieniądz wkładowy. Weksel może zdyskontować zarówno jego wystawca, jak i każdy następny posiadacz. Bank nabywający weksel staje się jego kolejnym indosariuszem i może go przedstawić do redyskonta w innym banku lub ostatecznie w banku centralnym. Bank dyskontujący weksel nie płaci jego pełnej kwoty, lecz potrąca z góry odsetki (dyskonto). Wielkość dyskonta zależy od wysokości stosowanej stopy dyskontowej (procentu) i okresu liczonego od daty operacji do dnia płatności weksla.

Weksle dyskontowane są według następujących zasad:

• przyjmuje się stopę dyskontową aktualną w dniu dyskonta,

• do liczby dni wlicza się dzień dyskontowania weksla, a pomija dzień jego płatności,

• oprócz odsetek bank pobiera prowizję naliczaną każdorazowo od sumy weksli złożonych do dyskonta.

Dyskontowane weksle – oprócz formalnej zgodności z prawem wekslowym – ocenia się merytorycznie. Ocena ta polega na tym, czy weksel będzie wykupiony w terminie. Obejmuje ona nie tylko ocenę zdolności kredytowej trasata, ale także innych osób podpisanych na wekslu. W ten sposób niewypłacalne jednostki są eliminowane z dostępu do kredytu dyskontowego.

Udzielanie kredytu akceptacyjnego wiąże się z operacjami wekslowymi. Bank zobowiązuje się do akceptowania ciągnionych na niego weksli przez osobę do tego upoważnioną. Podstawą uzyskania akceptu bankowego weksla trasowanego na bank i ewentualnego korzystania z kredytu akceptacyjnego stanowi umowa, w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Bank zobowiązuje się przy tym, że w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego. Kredyt ten może występować jako kredyt doraźny przyznawany w celu sfinansowania danej transakcji lub jako linia kredytowa.

Linia kredytu akceptacyjnego jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy. Może on być udzielany jako kredyt odnawialny, gdyż po każdym wykupie kredyt odnawia się do pierwotnej wysokości. Przy kredycie nieodnawialnym każdy wykupiony weksel zmniejsza wysokość przyznanego kredytu.

W zależności od prawnej formy zabezpieczenia kredytu można je podzielić na lombardowe, budowlano – mieszkaniowe i inne.

Kredyty lombardowe to kredyty udzielane pod zastaw rzeczy ruchomych, najczęściej – metali szlachetnych i wyrobów z nich oraz papierów wartościowych. Banki mogą przyjmować pod zastaw nawet dzieła sztuki, samochody, zblokowane środki na rachunku bankowym i inne rzeczy ruchome.¹³ W przypadku nie spłacenia kredytu zastaw jest automatycznie przejmowany przez bank.

Kredyty budowlano – mieszkaniowe najczęściej nazywane kredytami hipotecznymi ze względu na to, że ich podstawowym zabezpieczeniem jest hipoteka. Jest to nazwa niepoprawna, bowiem hipoteka stanowi też często podstawowe zabezpieczenie innych kredytów, np. kredytów inwestycyjnych. Dodatkowym plusem dla banków jest możliwość odsprzedaży należności za kredyt hipoteczny innemu bankowi

Jeśli za kryterium podziału przyjmiemy walutę, w jakiej dokonywana jest transakcja, to kredyty są dzielone na dewizowe lub złotowe. Wszystkie kredyty dewizowe są wyrażane w określonej walucie, np. dolarach markach, frankach i kilkunastu innych walutach.

Większość kredytów dewizowych jest nominowana w walucie obcej, ale wypłacana w złotych (po kursie dnia), są one zwracane także w złotych, a płatności są naliczane według kursu danej waluty w dniach spłat.¹⁴

Specjalną odmianą kredytów są kredyty preferencyjne, które udzielane są na korzystniejszych warunkach niż zwykłe kredyty. Są one dofinansowywane przez inne instytucje, które dopłacają bankowi do tych kredytów. Takimi instytucjami mogą być: budżet państwowy, międzynarodowe organizacje gospodarcze, rządy i przedsiębiorstwa rządowe innych krajów.

Znaczna większość kredytów preferencyjnych jest przeznaczana na realizację polityki rządowej w sferze gospodarki lub pewnych celów społecznych. Charakteryzują się one dogodniejszym okresem spłaty i niższą stopą procentową w stosunku do normalnej pobieranej przez banki.

Ważne jest również rozróżnianie kredytów w zależności od sposobu udostępnienia (przekazania) środków kredytowych. Wyróżniamy tutaj kredyty udostępnione w postaci uregulowania zobowiązania banku na rzecz kredytobiorcy poprzez przekazanie środków bezpośrednio na rachunek kredytobiorcy (specjalny kredytowy lub bieżący).

1.5. Wniosek o udzielenie kredytu.

Aby uzyskać kredyt potencjalny kredytobiorca musi wypełnić w banku wniosek o przyznanie kredytu. Wniosek stanowi przedmiot negocjacji mających na celu uzgodnienie szczegółowych warunków przyszłej umowy kredytowej. Formy wniosków kredytowych opracowane przez banki różnią się znacznie między sobą. Wnioski o udzielenie kredytu inwestycyjnego są z reguły obszerniejsze od wniosków o kredyty finansujące bieżącą działalność eksploatacyjną podmiotu gospodarczego. Jeszcze prostszą formę mają wnioski o udzielenie kredytów konsumpcyjnych.

Udzielając kredytu bank musi mieć pewność, że kredytobiorca występujący o kredyt posiada zdolność kredytową oraz, że w okresie korzystania z kredytu tej zdolności nie utraci. W zależności od tego czy odnosi się do osób fizycznych, czy do osób prawnych ma pewne cechy specyficzne. W pierwszym przypadku, przy udzielaniu kredytu konsumpcyjnego większą rolę przypisuje się tzw. indywidualnej analizie osoby kredytobiorcy.¹⁵

Przy dokonywaniu analizy zdolności kredytowej osoby fizycznej banki muszą dysponować odpowiednimi danymi statystycznymi i wskaźnikami pozwalającymi na ocenę kredytobiorcy. Metoda, którą można tu zastosować jest określana jako credit – scoring. Polega ona na tym, że przy udzielaniu kredytu konsumpcyjnego uwzględnia się fakt, iż ryzyko kredytowe jest związane z osobistymi cechami kredytobiorcy. Przy badaniu zdolności kredytowej osób fizycznych konieczne dane zostają podzielone na osobiste i gospodarcze. Dane te mogą być częściowo zawarte we wniosku kredytowym.

Tabela 1. Niezbędne informacje potrzebne przy badaniu zdolności kredytowej osób fizycznych.

Źródło: W. L. Jaworski: Bankowość. Warszawa 2000r str. 204

Zdolność kredytową posiadają przedsiębiorstwa, których efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność. Efektywność finansowa działalności gospodarczej powinna zapewnić prawidłową działalność eksploatacyjną, a stan majątkowy powinien reprezentować taki stopień płynności składników majątkowych, aby mogły być one w razie potrzeby zamienione na pieniądz. W przypadku utraty zdolności kredytowej przedsiębiorstwo powinno dysponować takim majątkiem płynnym, który pozwoliłby na pokrycie wszystkich zobowiązań. Badanie zdolności kredytowej jest procesem ciągłym, ponieważ bank w każdym momencie powinien znać sytuację gospodarczą i finansową przedsiębiorstwa, któremu pożyczył pieniądze.

Do formularza wniosku często potencjalny kredytobiorca musi załączyć wiele dokumentów. Całą tę składaną przez kredytobiorcę dokumentację można nieformalnie podzielić na cztery części.

W pierwszej części dokumentacji zawarte są podstawowe informacje o kredytobiorcy. Najważniejsze z nich wynikają z załączników, m.in. bilansów i rachunków zysków i strat przedsiębiorstwa ubiegającego się o kredyt, zwykle muszą być złożone dokumenty za ostatni rok i jeden z ostatnich miesięcy roku bieżącego, zaświadczenia o braku zaległości podatkowych i wobec ZUS, wyciąg z rejestru handlowego, aktualna opinia banku, w którym przedsiębiorstwo ma konto bankowe, oświadczenie o obecnej wysokości zobowiązań przedsiębiorstwa. W przypadku małych przedsiębiorstw wymagane załączniki mogą być inne. Na podstawie tych danych bank wstępnie ocenia zdolność kredytową przedsiębiorstwa.

Wysokość i zamierzone wykorzystane kredytu, a także korzyści jakie przedsiębiorstwo ma nadzieję osiągnąć dzięki temu kredytowi, są przedstawiane w drugiej części dokumentacji.

W trzeciej części są przedstawione możliwości i formy spłaty. Ta część obrazuje przyszłą zdolność kredytową przedsiębiorstwa na znaczenie rozstrzygające. Kredytobiorca podaje tu proponowany rozkład spłat kredytu i wypełnia jedną lub kilka tablic. Tablice te pokazują zysk, jaki przedsiębiorstwo będzie osiągać w określonym czasie, pokrywającym się z terminami spłat. Bank porówna wysokość zysku z wielkością przypadających spłat i wyciągnie stąd oczywiste wnioski na temat przyszłej wypłacalności kredytobiorcy. Istotne jest to, aby w czasie kredytowania kredytobiorca osiągnął zyski przekraczające sumę spłat, a także, aby w każdym z okresów spłat występowała odpowiednia nadwyżka. Ostatnia część dokumentacji dotyczy zabezpieczenia kredytu.

Następnie dokumentacja złożona przez kredytobiorcę zostanie uzupełniona przez inspektora kredytowego, który przeprowadzi analizę wskaźnikową na podstawie zebranych dokumentów.

Analiza wskaźnikowa stanowi podstawę do przeprowadzenia tzw. credit – scoringu, czyli punktacji kredytowej. Wykorzystanie credit – scoringu ujednolica proces oceny zdolności kredytowej banku zarówno w czasie, jak i przestrzeni.¹⁶ Credit – scoring polega na tym, iż bank przydaje określonym cechom kredytobiorcy pewną liczbę punktów. Punkty mogą być przyznawane także np. za rentowność, poziom zadłużenia, wskaźniki sprawności działania. Kierownictwo banku zwykle stosuje skalę czterostopniową, czyli w uproszczeniu dzieli kredytobiorców na dobrych, przeciętnych, słabych i złych, stosownie do sumy punktów uzyskanych przez credit – scoring. Kredytobiorcy dobrzy otrzymają kredyt bez większych zastrzeżeń, przeciętni – otrzymają go, jeśli przedstawią dobre zabezpieczenie, słabi – tylko, gdy zabezpieczenie będzie wyjątkowo dobre, a źli – w zasadzie kredytu nie będą mogli otrzymać.

Uporządkowanie dokumentacji i wykonanie obliczeń wcale nie kończy pracy nad wnioskiem kredytowym. Jeśli dokumentacja kredytu zostanie ostatecznie sprawdzona i uzupełniona, inspektor kredytowy przekazuje ją do komitetu kredytowego oddziału. Decyzje o udzieleniu kredytu podejmuje dyrektor oddziału lub uprawniona przez niego osoba. Gdy decyzja w sprawie udzielenia kredytu jest pozytywna, przygotowywana jest umowa kredytowa.

W celu zabezpieczenia swoich wierzytelności banki dokonują okresowo oceny stanu majątkowego przedsiębiorstw korzystających z kredytu. W przypadku kredytów średnio- i długoterminowych co roku bada stan majątkowy przedsiębiorstwa na podstawie bilansu, a następnie szacuje przewidywany stan majątku płynnego oraz sumę przewidywanych zobowiązań wobec banku i pozostałych wierzycieli i porównuje ze sobą. Określając przewidywaną wielkość składników majątku oraz przewidywanych zobowiązań stosuje się pewne uproszczenia, zakładając że zjawiska i tendencje występujące aktualnie będą utrzymywały się w przyszłości, co nie jest wolne od błędów, jednakże stosowanie uproszczeń jest niezbędne przy tej metodzie oceny stanu majątkowego.

Zainteresowanie banku działalnością przedsiębiorstwa nie kończy się z chwilą udzielania kredytu. W umowie kredytowej bank zobowiązuje kredytodawcę do składania okresowych informacji o działalności gospodarczej oraz zastrzega sobie prawo do przeprowadzania lustracji w zakresie związanych z zabezpieczeniem zwrotności kredytu w całym okresie kredytowania.

Bieżąca analiza sytuacji finansowej polega m.in. na obserwacji zapisów na rachunkach bankowych (zobowiązania przeterminowane, zajęcia sądowe, wielkość obrotów i inne). Również bieżąca analiza sprawozdawczości dostarcza wiele informacji. Zakres tej sprawozdawczości oraz częstotliwość sporządzania są różne w zależności od rodzaju podmiotu gospodarczego. Sprawozdawczość jest źródłem informacji o bieżącej efektywności finansowej oraz o stanie majątkowym, natomiast przyczyny zmian zachodzących w działalności gospodarczej można ustalić na podstawie bezpośrednich badań w przedsiębiorstwie. Przedsiębiorstwo, któremu bank udzieli kredytu nie może odmówić prawa do prowadzenia badań i ma obowiązek udostępnić wszelkie niezbędne dokumenty.

W przypadku stwierdzenia, że zdolność kredytowa jest zagrożona banki podejmują decyzje mające na celu zabezpieczenia zwrotności zaciągniętych kredytów.

Analiza finansowa, przeprowadzona za pomocą zestawu współczynników ma na celu ocenę pozycji finansowej przedsiębiorstwa, tj. ocenę takich elementów, jak: płynność finansowa, wiarygodność kredytowa, efektywność i zyskowność. Oceny tej dokonuje się poprzez porównanie:

• obecnego i prognozowanego poziomu poszczególnych współczynników do osiąganych w przeszłości,

• poziomu wskaźników osiąganych przez dane przedsiębiorstwo do tych, które osiągają inne przedsiębiorstwa z danej branży,

• poziomu współczynników osiąganych przez przedsiębiorstwo do założeń planu.

Wskaźniki podają jedynie relację między poszczególnymi elementami informacji finansowej, dlatego też sam wskaźnik bez interpretacji otrzymanego wyniku nie wystarcza do oceny stanu faktycznego.

Współczynniki używane do oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa można podzielić na cztery grupy:

1). Współczynnik płynności,

a). STOPA PŁYNNOŚCI

Stopa płynności informuje o zdolności przedsiębiorstwa do wywiązania się z bieżących zobowiązań. Wskazuje ona ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące zobowiązania:

aktywa bieżące

zobowiązania krótkoterminowe

Wartość tego wskaźnika powinna być wyższa od 1.0; za optymalną uważa się wartość 2.0. bardzo wysoka wartość tego wskaźnika przeważnie świadczy o wysokich zapasach, może oznaczać także nieefektywne windykowanie należności. Niski wskaźnik oznacza bowiem, że firma działa z dnia na dzień i nie posiada wystarczających zasobów gotówkowych na uregulowania bieżących zobowiązań. ¹⁷

Używając tego wskaźnika do analizy porównawczej należy dobierać firmy o podobnej wielkości i działalności.

b). STOPA WYSOKIEJ PŁYNNOŚCI (wskaźnik szybkości).

Wskaźnik ten, informuje, ile razy najbardziej płynne aktywa przedsiębiorstwa pokrywają bieżące zobowiązania:

aktywa bieżące – zapasy

zobowiązania krótkoterminowe

Nie powinien on być mniejszy od 1.0 lecz w warunkach wysokiej inflacji uzasadnionym może być niższy poziom tego wskaźnika.

2). Współczynnik zadłużenia,

Współczynniki te porównują fundusze właścicieli przedsiębiorstwa z funduszami dostarczanymi przez kredytodawców.

a). WSPÓŁCZYNNIK DŁUGU,

Współczynnik długu oblicza się wg. następującej formuły:

zobowiązania i długi

aktywa i długi

Im współczynnik długu jest wyższy tym większe ryzyko działalności firmy ponoszą ponoszą kredytodawcy. Sytuacja taka powoduje brak zaufania do działalności przedsiębiorstwa. Wielkość współczynnika długu może kształtować się różnie w zależności od branży.

b). STOSUNEK DŁUGU (kapitał),

Wskaźnik ten informuje, w jakim stopniu kapitał przedsiębiorstwa zabezpiecza udzieloną pożyczkę oraz w jakim stopniu kapitał przedsiębiorstwa zabezpiecza udzieloną pożyczkę oraz w jakim stopniu chroni kredytodawcę przed poniesieniem strat.

zadłużenie długoterminowe

kapitał

zadłużenie długoterminowe

zadłużenie długoterminowe + kapitał

Udzielenie kredytu jest tym bezpieczniejsze, im wyższy jest udział kapitału w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa. Według Banku Światowego wskaźnik ten powinien wynosić 0.51. Wskaźnik ten jest prawidłowy z punktu widzenia banku, natomiast niski udział kredytów w finansowaniu działalności gospodarczej może być uważany za nieefektywny z punktu widzenia udziałowców.

c). WSKAŹNIK POKRYCIA DŁUGU,

Wskaźnik ten określa stopień zapewnienia spłaty kredytu wraz z odsetkami w przypadku zaistnienia niekorzystnych okoliczności. Liczony jest z uwzględnieniem opodatkowania lub bez w zależności od tego, z czyjego punktu widzenia prowadzona jest analiza finansowa.

zysk po opodatkowaniu + odsetki + amortyzacja

raty kapitałowe + odsetki

zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniu + amortyzacja

raty kapitałowe + odsetki

Wskaźnik ten jest wykorzystywany do przeprowadzania analizy ryzyka udzielonego kredytu. Uważa się go za najważniejszy wykładnik wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa.

Według Banku Światowego za minimum uważa się wskaźnik 1.3.

3). Współczynnik sprawności,

a). OBRÓT ZAPASÓW,

Poziom tego wskaźnika zależy od rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Pokazuje on, ile razy w ciągu roku przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy oraz oraz jaka ich wielkość jest niezbędna do utrzymania danego poziomu sprzedaży:

koszty całkowite

przeciętna wartość zapasów

gdzie przeciętna wartość zapasów:

zapasy w r. bieżącym + zapasy w r. poprzednim

2

Wysoki obrót zapasów świadczy o dobrej sprawności firmy, a niski – o słabej. Niski poziom tego wskaźnika może oznaczać występowanie nadmiernych zapasów, natomiast wysoki świadczy o braku środków na utrzymanie odpowiedniego poziomu zapasów.

b). WSKAŹNIK ROTACJI ZAPASÓW (w dniach),

Wskaźnik ten oznacza, ile dni przebywa w przedsiębiorstwie jednostka zapasów. Im krótszy jest ten okres, tym bardziej sprawna firma i tym płynniejsze zapasy.

360

obrót zapasów

zapasy

koszty całkowite

c).CYKL NALEŻNOŚCI (w dniach),

Wskaźnik ten należy do rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Wysoki poziom tego wskaźnika świadczy o nieefektywnym wykorzystaniu zasobów.

należności od odbiorców

przeciętna sprzedaż w ciągu dnia

gdzie przeciętna dzienna sprzedaż =

wpływy ze sprzedaży

360

Sumując wskaźnik rotacji zapasów w dniach i wskaźnik cyklu należności w dniach można oszacować długość okresu, w jakim kapitał obrotowy będzie zmieniany na środki pieniężne.

d). OBRÓT AKTYWÓW.

Wskaźnik ten można interpretować jako wielkość sprzedaży na jednostkę aktywów.

wpływy ze sprzedaży

aktywa

Jest on przydatny przy porównaniach mędzyokresowych, gdyż pozwala, w jakim stopniu nakłady na powiększenie majątku firmy przyniosły efekt w postaci wzrostu sprzedaży.

4). Wskaźnik rentowności.

a). MARŻA ZYSKU.

Marża zysku brutto ustalona jest za pomocą wzoru:

zysk brutto

wpływy ze sprzedaży

Wskaźnik ten informuje, jaka wartość została wytworzona w firmie, tj. ile pozostaje z każdej złotówki uzyskanej przy sprzedaży towarów. Wysoka marża zysku brutto świadczy o polityce pro inwestycyjnej, dobrej organizacji pracy i dużej wartości firmy.

Marża zysku netto (rentowność sprzedaż) wynika z formuły:

zysk netto

wpływy ze sprzedaży

Wskaźnik ten informuje o udziale zysku w wartości sprzedaży. Im niższy ten wskaźnik tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia danej kwoty zysku.

b). STOPA RENTOWNOŚCI AKTYWÓW (zyskowność aktywów).

Wskaźnik ten określa, czego można po firmie oczekiwać. Pozwala on ocenić efektywność działania kierownictwa firmy.

zysk netto

aktywa

Poziom tego wskaźnika jest wrażliwy na zmiany struktury źródeł finansowania oraz na metody naliczania podatku dochodowego.¹⁸

Wskaźniki podają jedynie relację między poszczególnymi elementami informacji finansowej, dlatego też sam wskaźnik bez interpretacji otrzymanego wyniku nie wystarcza do oceny stanu faktycznego.

Współczynniki finansowe ustala się na podstawie dokumentów księgowych, sporządzonych na określony moment, dlatego też istotne jest, aby obliczać je dla kilku okresów i porównywać ze sobą. Jeżeli współczynnik sygnalizuje pewne nieprawidłowości, w celu zweryfikowania wniosków trzeba przeprowadzić bardziej szczegółowe badania. Zawsze należy obliczać jak najwięcej współczynników, gdyż wartość jednych może być potwierdzona lub poddana wątpliwości przez inne.

1.6. Umowa kredytowa.

Umowa kredytowa jest podstawowym dokumentem regulującym wszystkie sprawy związane z kredytem. Niezależnie od kwoty udzielonego kredytu musi być zawsze zawarta na piśmie w oparciu o wniosek kredytowy. Umowa kredytowa jest podstawowym dokumentem regulującym wszystkie sprawy związane z kredytem. Pewne jej charakterystyczne cechy zawarte są w prawie bankowym. I tak umowa kredytowa jest umową:

– konsensualną, co oznacza, że dochodzi do skutku już w chwili podpisania przez strony umowy, a nie w momencie wydania środków pieniężnych,

– dwustronnie zobowiązującą – bowiem bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy,

– odpłatną – bowiem bank pobiera od przyznawanego kredytu prowizję, a od kredytu wykorzystanego również odsetki.

W prawie bankowym stwierdzono: „ Przez umowę kredytową bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony umowie określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w umownym terminie spłaty oraz do zapłaty prowizji od przyznanego kredytu.”¹⁹ Na podstawie art. 27 prawa bankowego należy uznać, że w umowie kredytowej musi się znaleźć:

1. oznaczenie strony umowy,

2. określenie podstawowych obowiązków stron umowy, tj. :

• obowiązku banku oddania do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

• obowiązku kredytobiorcy do zwrotu kredytu,

3. kwota kredytu,

4. termin spłaty kredytu,

5. oprocentowanie kredytu i wysokość prowizji,

6. zakres uprawnień banku związanych z wykorzystaniem udzielonego kredytu i zabezpieczeń jego spłaty,

7. warunki korzystania przez kredytobiorcę z udzielonego kredytu,

8. termin postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych.

Oprócz wyżej wymienionych elementów w umowie kredytowej strony mogą określić:
1) sposób wykorzystania kredytu przez kredytobiorcę, np. przekazanie środków na rachunek bieżący, realizowanie zleceń płatniczych na rzecz osób trzecich itp.,

2. dodatkowe zabezpieczenie spłaty kredytu przewidziane prawem cywilnym lub wekslowym,

3. zobowiązanie kredytobiorcy do przedstawienia w banku informacji i dokumentów niezbędnych do oceny jego sytuacji gospodarczej i finansowej w okresie korzystania z kredytu,

4. uprawnienia banku do dokonania lustracji oraz inspekcji kredytobiorcy,

5. sytuacji, w których bank może wypowiedzieć umowę kredytową,

6. uprawnienie kredytobiorcy do spłaty kredytu przed terminem.

Strony umowy kredytowej mogą w niej zawrzeć jeszcze inne postanowienia niż wskazane, jeśli nie będą one sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa.

Strony umowy kredytowej,

Kredytobiorcą mogą być:

1. osoby prawne,

2. osoby fizyczne,

3. podmioty gospodarcze nie posiadające osobowości prawnej.

Art. 28 prawa bankowego stawia jednak w stosunku do kredytobiorcy dodatkowe wymagania. Bank uzależnia przyznanie kredytu, jego wysokość oraz pozostałe warunki od:

1. zdolności kredytowej kredytobiorcy, tj. od jego zdolności do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty,

2. przedstawienia przez kredytobiorcę dokumentów i informacji niezbędnych do oceny tej zdolności.

Wymienionych wyżej wymagań nie można stawiać w stosunku do:

• nowo utworzonej osoby prawnej,

• osoby fizycznej lub podmiotu gospodarczego nie mającego osobowości prawnej, którzy rozpoczęli po raz pierwszy prowadzenie działalności gospodarczej, w razie przedstawienia przez nie zabezpieczenia kredytu.

Bank może udzielić kredytu osobie prawnej nie mającej zdolności kredytowej pod warunkiem przedstawienia przez nią programu uzdrowienia gospodarki, którego realizacja zapewnia – według oceny banku – uzyskanie zdolności kredytowej w określonym terminie.

Przepisy prawa bankowego nie zabraniają udzielania kredytu podmiotom postawionym w stan likwidacji, jeśli posiadają zdolność kredytową. Kredytobiorca jest wtedy jednostką będącą w likwidacji. Osobami uprawnionymi do reprezentowania jednostki będącej w likwidacji są likwidatorzy.

Kredytobiorca ma prawo do korzystania z określonej w umowie kwoty środków pieniężnych. Podstawowym jego obowiązkiem jest spłata wykorzystanego kredytu w określonym w umowie terminie wraz z odsetkami i prowizją. Natomiast podstawowym obowiązkiem banku jest udostępnienie kredytobiorcy środków pieniężnych w wysokości ustalonej w umowie. Jednak bank może wypowiedzieć część lub całość kredytu, jeżeli istotne warunki umowy nie zostały dotrzymane przez kredytobiorcę, np.:

• kredyt był przeznaczony na cele inne niż określone w umowie,

• spłata kredytu nie przebiega terminowo,

• kredytobiorca nie spełnia dodatkowych warunków ustalonych w umowie. Prawo nie przewiduje możliwości odstąpieni przez bank od umowy kredytowej. Jest to możliwe tylko w przypadku, jeżeli:

• kredytobiorca zmarł

• ogłoszono upadłość kredytobiorcy

• otwarto postępowanie układowe na wniosek kredytobiorcy.

Bank może odstąpić od umowy kredytowej, jeżeli w okresie pomiędzy podpisaniem umowy wykorzystaniem kredytu stan majątkowy kredytobiorcy tak się pogorszy, że zwrot kredytu stanie się wątpliwy. Uprawnienie to przysługuje bankowi tylko wtedy, gdy w chwili zawarcia umowy nie wiedział o złym stanie majątkowym kredytobiorcy ani nie mógł się z łatwością dowiedzieć.²⁰

1.7. Oprocentowanie kredytu.

Jedną z najważniejszych spraw określanych w umowie jest koszt kredytu. Na koszt kredytu składa się prowizja i oprocentowanie. Oprocentowanie jest pobierane od sumy niespłaconego w terminie kapitału czyli sumy kredytu, wynikającej z umowy. Bank najczęściej chce, aby spłata odsetek zaczęła się jak najszybciej – pozwala to na lepszą obserwację kredytobiorcy i zmniejsza ryzyko bankowe. Jeśli jednak dobry kredytobiorca wystąpi o zgodę na zwłokę w spłacie kredytu, banki się zwykle na to godzą. Zwłoka taka nazywana jest karencją (najczęściej przyznawana jest trzymiesięczna karencja).

Prowizja kredytowa jest opłatą klienta za usługi bankowe związane z udzieleniem kredytu, którą zwykle pobiera w momencie wypłacania kredytu. Najczęściej wynosi ona 1 %, choć część banków stosuje również inne stawki. Niektóre banki pobierają też różne dodatkowe niewielkie opłaty związane z kredytem. Najpowszechniejsze są opłaty za rozpatrywanie wniosku kredytowego. W praktyce stanowią mało liczące się źródło dochodów banków i są bardzo negatywnie przyjmowane przez część klientów.

Większość wpływów banku z kredytów wynika z ich oprocentowania. Banki poprzez różnice w oprocentowaniu kredytów i lokat generują pieniądz depozytowy.²¹ Przy kredytach dla ludności oprocentowanie najczęściej jest podawane z góry i nie zależy od oceny klienta. Przy kredytach gospodarczych w większości banków publikowana jest tylko tzw. podstawowa stopa procentowa, do której dodawane są punkty procentowe związane z ryzykiem kredytowym ponoszonym przez bank. Stopa procentowa może być stała (to znaczy, że bank nie ma prawa jej zmienić w okresie kredytowania) lub – jeśli to jest podane w umowie – w określonych warunkach może ulec zmianie. Większość banków jednak unika zmian w naliczaniu wysokości odsetek, nawet jeśli zachodzą takie okoliczności

Niektóre banki przyjęły za podstawową stopę procentową – stopę WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) za taki okres, na jaki udzielany jest kredyt, a przy kredytach na ponad pół roku – za okres półroczny. Do stopy WIBOR dodawane są punkty procentowe, w umowie określane jako tzw. marża ryzyka. Ponieważ WIBOR codziennie się zmienia, klient płacąc ratę odsetkową za każdym razem płaci nieco inne oprocentowanie kredytu. Umowa kredytowa dokładnie precyzuje sposób naliczania takich rat. Operowanie poziomem prowizji i opłat bywa często wykorzystywane jako instrument konkurencji międzybankowej. ²²

1.8. Spłata kredytu.

Kredytobiorca ma prawo wykorzystywać kredyt w okresie, w którym obowiązuje umowa. Kwota przyznanego kredytu stanowi limit, do wysokości którego kredytobiorca może się zadłużać w okresie, na jaki został on przyznany. Wykorzystanie kredytu i jego spłata może nastąpić od razu w całości bądź w tzw. transzach zmniejszających lub zwiększających kwotę wykorzystanego kredytu. Jeżeli klient posiada konto w innym banku niż bank, który udzielił kredytu, może wskazać miejsce spłaty kredytu, np. za datę spłaty kredytu przyjmuje się dzień wpływu do banku środków pieniężnych na spłatę lub dzień uznania rachunku kredytowego kredytobiorcy.

Bank, który udzielił kredytu może żądać osobistej spłaty kredytu przez kredytobiorcę tylko wtedy, jeśli wynika to z treści umowy kredytowej, właściwości danego kredytu lub z ustawy.

Kredytobiorca może spłacić kredyt przed terminem spłaty oznaczonym w umowie kredytowej. Jednak bank może sobie zastrzec w umowie termin spłaty kredytu. Oznacza to, że w razie takiego zastrzeżenia nie będzie miał obowiązku przyjęcia przedterminowej spłaty kredytu. Konsekwencją zastrzeżenia terminu spłaty na korzyść banku jest również to, że kredytobiorca, który spłaca wcześniej kredyt nie może przy jego spłacie odliczyć sobie odsetek za okres pomiędzy dokonaną spłatą a umówionym terminem spłaty kredytu. Kredytobiorca mający względem banku kilka długów tego samego rodzaju, np. kilka kredytów może wskazać bankowi, który z tych długów chce zaspokoić.

Rozdział II

2. PKO BP S.A.- jeden z podmiotów sektora bankowego.

2.1. Podstawa i forma prawna działania.

PKO jest uniwersalnym bankiem oszczędnościowo – kredytowym i dewizowym, obsługującym głównie ludność, a także inne podmioty gospodarcze. Do jego głównych zadań należy: gromadzenie i obsługa bieżących i terminowych wkładów oszczędnościowych ludności, prowadzenie rachunków bankowych i dokonywanie rozliczeń pieniężnych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, udzielanie kredytów konsumpcyjnych i inwestycyjnych ludności, przedsiębiorstwom, spółdzielniom mieszkaniowym, prowadzenie bieżących i terminowych rachunków walutowych podmiotów gospodarczych, obsługa, rozliczanie i kredytowanie obrotów handlowych zagranicą oraz inne czynności bankowe (m.in. przyjmowanie i przechowywanie depozytów rzeczowych).

Bank działa na obszarze Rzeczypospolitej polskiej i za granicą. PKO może tworzyć i likwidować oddziały i inne jednostki organizacyjne, a także może być udziałowcem krajowych i zagranicznych banków i podmiotów gospodarczych działających w kraju i za granicą. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów w kwietniu 2000 roku (Dz.U. nr. 5, poz. 55, Dz.U. nr.8, poz. 115) PKO BP została przekształcona w spółkę akcyjną banku państwowego – PKO BP S.A.

Podstawową formą prawną działania PKO BP S.A. jest ustawa Prawo bankowe z 1997 r. (Dz.U. z 1997r. nr. 140, poz. 939) i Statut PKO BP nadanego uchwałą Rady Ministrów nr. 105 z 30. 09. 1992 roku. Bank uprawniony jest do wykonywania czynności wymienionych w tej ustawie oraz statucie banku, który szczegółowo określa zakres jego działania. W wąskim znaczeniu prawo bankowe jest podstawową ustawą określającą działalność i organizację krajowych banków. Obok niej także ustawa o NBP z 1997r. (Dz.U. nr. 140, poz. 938) reguluje nie tylko jego działalność, ale także działalność pozostałych banków.²³

PKO prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową kierując się założeniami planu finansowego i zgodnie z zasadą samofinansowania pokrywa z uzyskanych przychodów koszty działalności oraz zobowiązania wobec budżetu państwa, zobowiązania z tytułu zawartych umów, a także wydatki na rozwój i inne potrzeby.

Obecnie PKO BP S.A. działa jako samodzielny, państwowy bank komercyjny. Posiada najbardziej rozbudowaną sieć placówek na obszarze całego kraju: oddziałów i agencji, działających w większych zakładach pracy, małych miejscowościach, osiedlach mieszkaniowych. Środki pieniężne pieniężne zgromadzone w PKO BP S.A. są objęte systemem gwarancji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

PKO BP S.A. jest w Polsce głównym bankiem kredytującym, jeśli chodzi o budownictwo mieszkaniowe. Prawie wszystkie kredyty udzielone firmom budowlanym i spółdzielniom na budowę domów mieszkalnych pochodziło z PKO BP S.A.

2.2. Zarys historyczny.

PKO przeżywała w swej historii różne etapy. W jej historii były okresy niezwykle dynamicznego wzrostu, ale też okresy stagnacji, a nawet takie, gdy losy instytucji były zagrożone. Ale zawsze po okresach złych następowały okresy dobre.²⁴

W 1919 r. powstała i od 1920 roku rozpoczęła działalność Pocztowa Kasa Oszczędności – jako państwowa instytucja bankowa. Jej głównym zadaniem było przede wszystkim gromadzenie kapitałów drogą krzewienia zmysłu oszczędzania wśród najszerszych warstw ludności, a z drugiej strony zasilanie tymi kapitałami w formie kredytów inwestycji najniezbędniejszych z punktu widzenia gospodarczego.

Gromadzenie kapitałów przez tę instytucję postępowało trzema drogami: w postaci wkładów oszczędnościowych, wkładów czekowych oraz tworzenie funduszów w ramach ubezpieczeń na życie. Działalność kredytowa tej instytucji nastawiona była głównie n finansowanie kredytów długoterminowych.

Można wyodrębnić trzy fazy w ramach rozwoju Pocztowej Kasy Oszczędności. Pierwsza faza, to okres od początku istnienia tej instytucji (tj. od roku 1919) do roku 1924, tzn. do unormowania stosunków walutowych w kraju. Drugi etap działalności przypada na lata 1928 – 39. W działalności kredytowej n plan pierwszy wysuwają się początkowo kredyty udzielane bezpośrednio kredytobiorcom. Najbardziej charakterystyczną cechą drugiego okresu jest stabilizacja waluty, która umacnia podstawy działalności tej instytucji. Okres trzeci od 1928 roku cechuje ostateczna krystalizacja form organizacyjnych, daleko posunięte udoskonalenie techniki pracy i organizacji opartej na najbardziej nowoczesnych zasadach naukowej organizacji pracy, racjonalna propaganda docierająca do wszystkich warstw społecznych, znaczne rozszerzenie zakresu działalności instytucji. W zakresie akcji kredytowej okres ten charakteryzowało zdecydowane przesunięcie punktu ciężkości z kredytów krótkoterminowych na kredyty długoterminowe.

Bezpośrednią akcję kredytową Pocztowej Kasy Oszczędności ilustrują kredyty krótkoterminowe, udzielane w formie pożyczek wekslowych, skupu weksli i pożyczek lombardowych pod zastaw papierów wartościowych. Z wysokości sum udzielonych w tej formie kredytów wynika, że PKO ograniczyła swą działalność na tym polu do minimum, pozostawiając tę dziedzinę prawie w całości bankom prywatnym i komunalnym kasom oszczędności. PKO wspomagała jedynie potrzeby tych dziedzin, które z różnych względów nie mogły być zaspokojone przez prywatny aparat bankowy.

Wojna i okupacja spowodowały całkowicie rozbicie aparatu bankowego oraz zniszczenie jego materialnych podstaw. Taki sam los spotkał Pocztową Kasę Oszczędności.

W miarę jak okupant był zmuszany do opuszczania terenów Polski następowało uruchamianie i odbudowa zniszczonego aparatu bankowego, a w tym i instytucji oszczędnościowych – Pocztowej Kasy Oszczędności. Celem banków stało się wykonanie, a w pewnych dziedzinach – przekroczenie planów i realizacja odgórnych założeń, przyjętych przez rządzącą partię i państwo.²⁵

Lata 1948 – 53 to okres dokonywania reformy systemu bankowego, polegającej na centralizacji kredytów krótkoterminowych w jednym banku oraz specjalizacji pozostałych banków i organizacji instytucji kredytowych do finansowania gospodarki drobnotowarowej.

W ramach reformy bankowej, która miała n celu przystosowanie systemu bankowego do zadań systemu finansowego państwa scentralizowanego powołana została Powszechna Kasa Oszczędności.

Powszechna Kasa Oszczędności przejęła od swej poprzedniczki, Pocztowej Kasy Oszczędności, wykonywanie czynności związanych z obrotem przekazowo – czekowym. PKO w oparciu o urzędy pocztowe szeroko rozwinęła w swoim czasie bezgotówkowe obroty przekazowe. Zadanie to stawało się coraz bardziej bezprzedmiotowe w miarę tego, jak Narodowy Bank Polski przejmował coraz szerszy zasięg rozliczeń bezgotówkowych.

Jako główne zadanie PKO pozostało zatem gromadzenie indywidualnych oszczędności pieniężnych, w tej dziedzinie była ona ogólnopaństwową i wyłączną centralną instytucją oszczędnościową. PKO lokowała gromadzone w niej wkłady oszczędnościowe w budżecie państwa i w Narodowym Banku Polskim, otrzymując od tych lokat odsetki wysokości 5% w stosunku rocznym.

PKO odprowadzała zgromadzone u siebie fundusze pieniężne do NBP, gdzie wchodziły w skład pozycji, służących jako pokrycie udzielonych kredytów. PKO bezpośrednio żadnych kredytów nie udzielała i w ogóle nie prowadziła żadnych czynności operacji bankowych. Wynikało to z ogólnej polityki gospodarczej państwa, nastawionej na preferowanie gospodarki uspołecznionej.²⁶ PKO nie posiadała wszystkich cech właściwych instytucjom bankowym, wobec czego bywała nieraz uważana za instytucję finansową specjalnego typu, nie zaliczaną do grupy banków.

W latach siedemdziesiątych zwyciężyła koncepcja połączenia PKO z NBP w celu poprawy działalności PKO. Jedną z przesłanek przemawiającą za tym połączeniem było uzasadnienie, mówiące o konieczności powiązania spraw oszczędności i kredytowania ludności miejskiej z kształtowaniem się równowagi pieniężno – rynkowej, która od szeregu lat była istotnym obszarem działania NBP.²⁷

Zadania stawiane przez NBP były dostatecznie poważne i niejednokrotnie trudne do realizacji. Połączenie z PKO spowodowało, iż do wymienionych funkcji NBP doszły jeszcze zadania związane z obsługą finansową ludności miejskiej. Tymczasem zadania merytoryczne PKO tylko częściowo były związane z NBP. Przed 1975 rokiem jedyne powiązanie następowało poprzez bilans pieniężnych dochodów i wydatków ludności oraz plan kasowy, tj. poprzez plan obiegu pieniężnego, w którym znajdują odbicie problemy równowagi rynkowej.

W wyniku tych zmian powstała sytuacja, w której pod wspólną nazwą działały dwie odrębne instytucje. Pełna integracja nie była możliwa, choćby z uwagi na zbyt szeroki zróżnicowany merytorycznie zakres zadań.

Ponieważ połączenie obu instytucji nie przyniosło zakładanych korzyści w 1987r. odłączono PKO od NBP: i powstał samodzielny bank państwowy Powszechna Kasa Oszczędności – jako bank ludności, a także bank uniwersalny, który może kredytować jednostki gospodarcze.

2.3. Struktura organizacyjna PKO BP S.A.

Utworzenie w 1987 roku Powszechnej Kasy Oszczędności stanowiło pierwszy etap reformy systemu bankowego, której celem było: stworzenie warunków ekonomiczno – prawnych do sprawnego działania całej sfery stosunków pieniężno – kredytowych, jako niezbędnej przesłanki do tworzenia i realizacji nowej strategii społeczno – gospodarczego rozwoju kraju; oparcie działalności aparatu bankowego na podstawach ekonomicznych przez wprowadzenie rozrachunku ekonomicznego w bankach i ich oddziałach funkcjonujących na zasadach komercyjnych.²⁸ Celowi temu służyło m.in. zwiększenie samodzielności oddziałów operacyjnych za podejmowane decyzje kredytowe, oparcie współpracy między bankami a jednostkami gospodarczymi na zasadzie partnerstwa i rozrachunku ekonomicznego.

W nowej strukturze organizacyjnej banku działa trzynaście samodzielnych oddziałów regionalnych, realizujących wspólne cele banku i dostosowujących działalność terenowych placówek do lokalnych rynków.²⁹

Organami PKO są Rada Nadzorcza I Zarząd PKO. Rada nadzorcza składa się z przewodniczącego oraz 6 członków powoływanych w równej liczbie przez Ministra Finansów, prezesa NBP i pracowników PKO.

Kadencja Rady Nadzorczej trwa 3 lata. Rada Nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością PKO, udziela zarządowi PKO zaleceń oraz czuwa nad zgodnością działań Zarządu PKO z przepisami prawa i statutem.

Zarząd PKO składa się z nie mniej niż 9 osób, w tym prezesa Zarządu PKO, 3 wiceprezesów Zarządu PKO oraz członków. Zarząd PKO podejmuje uchwały w zakresie niezbędnym dla prawidłowego wykonywania zadań PKO, w szczególności dotyczących:³⁰

• kierunków i celów działalnosci – długookresowych i na kolejne lata;

• polityki pieniężnej i kredytowej, w tym ustalania odsetek;

• tworzenia oraz przystępowania przez PKO do spółek prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielni;

• rocznych planów finansowych;

• polityki zatrudnienia i płac;

• zasad tworzenia, przekształcania i likwidacji jednostek organizacyjnych;

• inwestycji własnych;

• taryf prowizji i opłat za czynności bankowe;

• podziału zysku;

• rocznych sprawozdań finansowych i sprawozdań z działalności;

• wprowadzenia nowych rodzajów usług bankowych;

• innych zagadnień wniesionych przez prezesa Zarządu PKO, pozostałych członków zarządu PKO lub członków Rady Nadzorczej.

PKO wykonuje swoje zadania przez centralę, oddziały operacyjne, Bankowy Dom Maklerski, ośrodki szkoleniowo – wypoczynkowe oraz inne jednostki organizacyjne.

W strukturze organizacyjnej centrali PKO występują departamenty lub komórki równorzędne, wydziały, zespoły, sekcje lub samodzielne stanowiska pracy.

Zarząd poprzez departamenty i biura centrali, nadzoruje bezpośrednio 49 oddziałów wiodących zlokalizowanych z reguły w miastach wojewódzkich. Oddziały te z kolei koordynują działalność pozostałych oddziałów.

Schemat 1. Struktura PKO BP S.A.

PREZES

ZARZĄD BIURA

DEPARTAMENTY I BIURA

ODDZIAŁY WIODĄCE

AGENCJE W WIĘKSZYCH ZAKŁADACH PRACY

EKSPOZYTURY

ODDZIAŁY

Źródło: dokumenty wewnętrzne Banku PKO BP S.A.

Całokształtem działalności oddziału kieruje dyrektor oddziału przy pomocy zastępcy dyrektora oddziału i głównego księgowego. Ponosi on odpowiedzialność za wykonywanie zadań wynikających z przepisów prawa, wewnątrz bankowych, decyzji, poleceń i wytycznych centrali. Dyrektor jest przełożonym wszystkich pracowników, którzy działają i realizują zadania w jego imieniu zgodnie z zasadą jednoosobowego kierownictwa. Szczegółowe zadania komórek organizacyjnych Powszechnej Kasy Oszczędności BP S.A. określa regulamin organizacyjny.

2.5. Usługi świadczone przez PKO BP S.A.

PKO jest bankiem uniwersalnym, oprócz obsługi ludności prowadzi też rachunki jednostek gospodarczych, prawnych, spółdzielczych i państwowych, a także rachunki jednostek budżetowych organizacji społecznych. Rachunki bankowe mają różny charakter ze względu na ich przeznaczenie i treść ekonomiczną ewidencjonowanych na nich operacji.³¹ Za ich pośrednictwem można przeprowadzać rozmaite operacje rozliczeniowe, korzystać z kredytów, deponować lokaty terminowe, gromadzić fundusze o różnym przeznaczeniu.

W zależności o spełnianej funkcji rachunki bankowe dzielą się na rachunki bieżące, pomocnicze, lokat terminowych i oszczędnościowe.

Rachunek bieżący służy do gromadzenia środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych. Rachunek pomocniczy służy do przeprowadzania przez posiadacza rachunku bieżącego określonych rozliczeń pieniężnych w innym oddziale PKO lub w innym banku. Rachunek lokaty terminowej służy do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku przez okres określony w umowie.

Rachunki oszczędnościowe – wkłady oszczędnościowe są prowadzone dla osób fizycznych. Mogą to być zarówno rachunki a vista (płatne na każde żądanie), jak i rachunki terminowe. Rachunki te mogą być wykorzystywane do prowadzenia rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą.³² Są one podstawowym źródłem finansowania akcji kredytowej banków. Służą temu celowi przede wszystkim rachunki oszczędnościowo – rozliczeniowe (tzw. ROR), jak i zwykłe rachunki oszczędnościowe i rachunki bieżące.

Środki pieniężne gromadzone na rachunku bankowym mogą być oprocentowane, jeżeli tak stanowi umowa rachunku bankowego. Wysokość oprocentowania środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz zasady kapitalizacji odsetek określają uchwały Zarządu PKO. Rachunek bankowy może otworzyć osoba prawna, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Otwarcie rachunku następuje po podpisaniu umowy rachunku bankowego. Ma ona charakter cywilnoprawny i zawiera zobowiązania obu stron.³³ Posiadacz rachunku bankowego obowiązany jest pisemnie powiadomić oddział PKO prowadzący rachunek o wszelkich zmianach danych dotyczących prowadzonego rachunku, w szczególności o zmianach dokumentacji, zmianie nazwy (nazwiska) lub siedziby (adresu) oraz o odwołaniu lub wygaśnięciu udzielonych pełnomocnictw do dysponowania rachunkiem, poświadczając je odpowiednimi dokumentami. Rachunkiem dysponują tylko osoby upoważnione, których wzory podpisów złożono w banku.³⁴

Posiadacz rachunku bankowego swobodnie dysponuje środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym do wysokości salda ustalonego przez bank. Wszelkie dyspozycje posiadacza rachunku bankowego, dotyczące przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem rachunku, powinny być podpisane zgodnie ze złożonymi wzorami podpisów.

Oddział PKO obciąża rachunek dłużnika najpóźniej w następnym dniu roboczym po otrzymaniu dokumentu rozliczeniowego i równocześnie uznaje rachunek wierzyciela w innym oddziale PKO lub innym banku w drodze rozrachunków międzyoddziałowych lub międzybankowych.

Posiadacz rachunku bankowego może sobie dowolną kwotę zablokować na koncie na określony czas. W tym celu powinien złożyć w banku umowę rachunku lokaty terminowej.

Strony mogą rozwiązać umowę rachunku bankowego zawartą na czas nieoznaczony – w każdym czasie, za jednomiesięcznym wypowiedzeniem. Umowa rachunku bankowego zawarta na czas oznaczony wygasa z upływem terminu, na który została zawarta.

Oddział PKO może wypowiedzieć umowę rachunku bankowego tylko z ważnych powodów, w szczególności w przypadku rażącego niedopełnienia przez posiadacza rachunku obowiązków wynikających umowy, na przykład wystawienie czeków bez pokrycia, spowodowanie salda debetowego na rachunku i nie wyrównanie go w terminie wyznaczonym przez oddział PKO, bezprawne podjęcie kwoty mylnie wpłaconej lub zaksięgowanej na jego rachunek i nie zwrócenie jej bezzwłocznie, brak obrotów na rachunku przez jeden rok, utrata uprawnień do prowadzenia działalności gospodarczej.

Z powodu upadłości posiadacza rachunku bankowego oddział PKO lub syndyk masy upadłości mogą wypowiedzieć umowę rachunku bieżącego ze skutkiem natychmiastowym.

Za czynności związane z obsługą rachunków bankowych oddział PKO pobiera prowizje i opłaty.

W banku można w każdym okienku kasowym opłacić należności za gaz, energię elektryczną, radio i telewizję, telefon, opłacić składkę ubezpieczeniową PZU i innych firm ubezpieczeniowych, zapłacić czynsz za mieszkanie. Za wyżej wymienione usługi bank nie pobiera od klientów opłat. Za świadczone usługi bank otrzymuje prowizję od instytucji, na rzecz których są dokonywane na warunkach określonych w umowach między bankiem a daną instytucją. Przyjmowane są także wpłaty na rzecz Urzędów Skarbowych, wpłaty na rachunki w innych bankach; za te operacje bank pobiera prowizję od klienta.

W banku można nabyć blankiety wekslowe, można wymienić banknoty i monety jednej wartości na inne wartości opłacając 0,5% wartości wymiany. Opłaty nie pobiera się, gdy klient wymienia poniżej 11 egzemplarzy banknotów. Bank wymienia także zniszczone znaki pieniężne.

W banku funkcjonuje kantor wymiany walut, w którym można wymienić obcą walutę na krajową. Prowadzony jest też skup i sprzedaż dolarów amerykańskich i marki niemieckiej.

W celu ułatwienia klientom PKO BP S.A. zakupu i sprzedaży papierów wartościowych uruchomiono Bankowy Dom Maklerski PKO BP S.A., którego placówki (zwane punktami obsługi klienta) przyjmują m.in. zlecenia na zakup i sprzedaż akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, a także znajdujące się w obrocie poza giełdowym, o ile są objęte ofertą biura maklerskiego. Przeciętny nabywca nie ma bezpośredniego dostępu do giełdy, dlatego w celu przechowywania i dokonywania zakupów papierów wartościowych oraz administrowania nimi klient może wykorzystać swój bank.³⁵

Warunkiem sprzedaży lub zakupu papierów wartościowych za pośrednictwem biura jest otwarcie rachunku inwestycyjnego. Rachunki inwestycyjne prowadzone są w biurze siedzibą w Warszawie. Rachunek inwestycyjny służy do ewidencjonowania za pośrednictwem biura operacji giełdowych papierami wartościowymi, ich rozliczenia, a także wykonania innych zleconych czynności maklerskich. W ramach rachunku inwestycyjnego klienta prowadzone są:
– rachunek pieniężny

– rachunek papierów wartościowych

Rachunek pieniężny jest prowadzony w złotych i służy do gromadzenia środków pieniężnych dla klienta związanych z obrotem papierami wartościowymi. Środki pieniężne zgromadzone na rachunku nie są oprocentowane.

Rachunek papierów wartościowych służy do ilościowego ewidencjonowania zdeponowanych przez klienta papierów wartościowych. Wartość pieniężna zdeponowanych papierów wartościowych jest określana według cen giełdowych tych papierów z ostatniej sesji i wyrażona w złotych.

Otwarcie rachunku papierów wartościowych następuje po złożeniu świadectwa depozytowego lub papierów wartościowych albo po wniesieniu pierwszej wpłaty na rachunek pieniężny. Sprzedaż i zakup papierów odbywa się na podstawie i w granicach zlecenia złożonego przez klienta. Zlecenie sprzedaży papierów wartościowych może być wystawione tylko na papiery wartościowe zaewidencjonowane na rachunku papierów wartościowych klienta prowadzonym przez biuro.

Każda zmiana stanu ilościowego papierów wartościowych wynikająca z dokonania transakcji sprzedaży lub zakupu papierów wartościowych jest potwierdzana wyciągiem z rachunku inwestycyjnego sporządzonym przez biuro. Za świadczenie usług maklerskich oraz czynności związane z obsługą rachunku inwestycyjnego biuro pobiera opłaty i prowizje, które ustala prezes PKO BP S.A.

Do nowych usług bankowych można zaliczyć karty bankowe, które umożliwiają pobieranie gotówki posiadaczom kont osobistych bezpośrednio z automatów bankowych, bez konieczności wystawania w kolejce do okienka i legitymowania się. PKO BP S.A. instaluje bankomaty dostępne przez całą dobę. Dokłada starań, aby ich liczba rosła i by stały się one prawdziwym udogodnieniem dla klienta

Wśród bankowych kart płatniczych można wyróżnić:

• karty debetowe,

• karty kredytowe,

• karty typu charge,

• karty do bankomatów

Bankowe karty płatnicze służą celom płatniczym (stąd nazwa karty płatnicze), połączone z możliwością zaciągania kredytu. Posiadacz bankowej karty płatniczej zazwyczaj bywa obciążony stałą opłatą, a od wykorzystanego kredytu płaci odsetki. Wysokość kredytu udzielonego materialnie odpowiedzialnym klientom może być nielimitowana.³⁶ W przypadku karty typu charge klient również korzysta z kredytu, ale bank obciąża jego rachunek raz w miesiącu. Posiadacz bankowej karty kredytowej może za jej okazaniem dokonywać zakupów w przedsiębiorstwach handlowych, a należność jest pokrywana z jego rachunku bankowego

Typowa karta płatnicza jest kartą osobistą, ważną jeden rok. Zawiera ona informacje dotyczące jej posiadacza, które są kodowane na ścieżce magnetycznej.

Wszechstronne wykorzystanie kart płatniczych w różnych operacjach rozliczeniowych sprawia, że konkurują one skutecznie z obrotem czekowym, a ich zastosowanie systematycznie wzrasta.

PKO BP S.A. oferuje również swoim klientom takie usługi jak: przekazywanie informacji o zmianach salda konta osobistego za pośrednictwem poczty internetowej. Posiadacz skrzynki poczty internetowej e – mail będzie za jej pośrednictwem otrzymywał informacje o:

• operacjach dokonywanych na rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowym

• nowych produktach i usługach oferowanych przez PKO

• promocjach i imprezach organizowanych przez PKO

Ponadto posiadacz konta może samodzielnie wysyłać i otrzymywać listy za pomocą poczty elektronicznej. Aby stać się posiadaczem skrzynki poczty internetowej wystarczy zgłosić się do oddziału PKO BP S.A. i wypełnić odpowiednią dyspozycję.

Rozdział III

1. Oferta kredytowa w PKO BP SA

3.1. Rodzaje kredytów udzielanych przez PKO BP S.A.

PKO BP S.A. udziela kredytów szerokim kręgom potencjalnych klientów. Mogą nimi być zarówno osoby fizyczne, jak również osoby prawne (sektora publicznego i prywatnego), jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Proponowane kredyty w złotówkach i dewizach mogą stanowić źródło finansowania.

PKO BP S.A. udziela m.in. następujących kredytów:

A). Kredyty konsumpcyjne,

a). kredyt odnawialny dla posiadaczy rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego „SUPERKONTO”.

Kredyt jest udzielany na bieżące potrzeby właścicieli SUPERKONT, którzy spełniają następujące warunki:

– posiadają SUPERKONTO w oddziale PKO BP S.A. przez okres co najmniej 3 miesiące;

– przekazują na SUPERKONTO systematyczne wpłaty środków pieniężnych;

– w okresie trzech miesięcy przed zawarciem umowy o kredyt nie dopuścili do powstania salda debetowego.

Kredyt odnawialny jest udzielany w formie linii kredytowej, jako kredyt odnawialny, z terminem spłaty do 12 miesięcy, licząc od dnia pierwszej wypłaty powodującej jego powstanie. Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej.

b). kredyt gotówkowy dla posiadaczy rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego „SUPERKONTO”.

Kredyt jest udzielany na dowolny cel. Może być udzielony osobom, które spełniają takie same warunki, jak opisane przy kredycie odnawialnym. Maksymalny okres spłaty kredytu wynosi 2 lata. Kredyt gotówkowy jest oprocentowany według stałej lub zmiennej stopy procentowej.

c). kredyt gotówkowy na dowolny cel,

Kredyt może być udzielony osobom fizycznym, posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych. Udzielenie kredytu i jego wysokość uzależnione są od oceny zdolności kredytowych osoby ubiegającej się o kredyt. Maksymalny okres spłaty kredytu nie może przekroczyć 4 lat.

d). pożyczka lombardowa,

Pożyczka może być udzielona na okres od 7 dni do 3 miesięcy. Wysokość pożyczki wskazuje pożyczkobiorca.

e). kredyt bezgotówkowy na zakup towarów i usług,

Kredyt może być udzielony na:

– zakup artykułów przemysłowych, np. służących do wyposażenia mieszkań, artykułów gospodarstwa domowego, sprzętu komputerowego, odzieży i innych towarów;

– usług, np. turystycznych, samochodowych, remontowo – budowlanych, zdrowotnych i innych.

Kredyt udzielany jest za pośrednictwem firm produkcyjnych i handlowych, z którymi oddziały PKO BP S.A. zawarły umowę. Umowa kredytowa może być zawarta u sprzedawcy lub w banku. Maksymalny okres kredytu nie może przekroczyć 3 lat.

f). gotówkowy kredyt sezonowy,

Kredyt jest udzielany na sfinansowanie tradycyjnych wydatków klientów indywidualnych, związanych, ze świętami, wakacjami itp. Wysokość i maksymalny okres spłaty kredytu jest określana każdorazowo przez Zarząd PKO BP S.A. przed uruchomieniem danego kredytu – w równych ratach miesięcznych, lub w ratach malejących.

g). kredyt „Zima z PKO BP S.A.”

Kredyt udzielany jest na sfinansowanie wydatków klientów indywidualnych, związanych z okresem świątecznym i feriami zimowymi. Wysokość kredytu wynosi od 1000 do 6000 zł. Maksymalny okres spłaty kredytu oraz odsetek wynosi 9 miesięcy.

h). kredyt bezgotówkowy na zakup pojazdów i sprzętu technicznego,

Kredyt jest przeznaczony na zakup od sprzedawców, komisów, osób prawnych oraz od osób fizycznych nowych i używanych pojazdów podlegających rejestracji: samochodów, motocykli, ciągników, przyczep oraz sprzętu pływającego i lotniczego.

Można wyróżnić następujące rodzaje tego kredytu:

• kredyt z odroczoną spłatą rat kredytu – kredyt z tzw. ratą balonową, udzielany wyłącznie na zakup nowych pojazdów od sprzedawców, z którymi PKO BP S.A. zawarł umowę o współpracy;

• kredyt udzielany posiadaczowi rachunku SUPERKONTA;

• kredyt udzielany w walucie wymienialnej – przeznaczony na finansowanie zakupów nowych pojazdów od sprzedawców na terenie całego kraju;

• kredyt na zakup pojazdu od komisu;

• kredyt na zakup pojazdu, sprzętu technicznego od osoby fizycznej.

i). pożyczki krótkoterminowe „Chwilówki”,

Pożyczka przeznaczona jest dla pracowników zakładów pracy, w których działają agencje PKO BP S.A.. Pożyczka może być udzielona pracownikom, posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych, którzy zatrudnieni są na czas nieokreślony na mocy umowy o pracę, lub na czas określony, jeśli termin spłaty pożyczki nie wykracza poza termin wygaśnięcia stosunku pracy.

Pożyczka udzielana jest na okres od 10 do 24 dni. Maksymalna kwota pożyczki nie może przekroczyć 50% wynagrodzenia za pracę pożyczkobiorcy otrzymywanego w zakładzie pracy.

j). kredyt na zakup papierów wartościowych wprowadzonych do publicznego obrotu oraz będących przedmiotem obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie.

Kredyt może być udzielony osobom fizycznym mającym pełną zdolność do czynności prawnych, a także osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym nie mającym osobowości prawnej, posiadającym rachunek papierów wartościowych i rachunek pieniężny w BDM PKO.

Kredyt może być udzielony w wysokości nie niższej niż 10000 złotych i nie wyższej niż 700% łącznej wartości środków pieniężnych i papierów wartościowych posiadanych przez kredytobiorcę. Wartość papierów wartościowych ustalana jest na podstawie oficjalnie opublikowanego kursu z ostatniej sesji giełdowej Giełdy Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie oraz ceny emisyjnej lub ceny sprzedaży. Kredyt udzielany jest na 12 miesięcy z możliwością przedłużania o kolejne okresy roczne.

k). preferencyjny kredyt studencki,

O preferencyjny kredyt studencki może ubiegać się student studiów dziennych, wieczorowych i zaocznych – szkół wyższych państwowych i niepaństwowych, akademickich i zawodowych, który spełnia następujące warunki:

• posiada obywatelstwo polskie,

• rozpoczął studia przed ukończeniem 25 roku życia,

• posiada pełną zdolność do czynności prawnych,

• aktualne studia nie są kolejnymi studiami, po złożeniu egzaminu magisterskiego,

• aktualne studia nie są kolejnymi studiami zawodowymi, po złożeniu egzaminu dyplomowego.

Kredyt jest wypłacany przez okres studiów, przy czym okres ten nie może przekroczyć łącznie sześciu lat. Wypłata kredytu następuje w ratach miesięcznych przez okres 10 miesięcy w roku. Rata kredytu przekazywana jest przelewem na rachunek bankowy wskazany przez kredytobiorcę.

Kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, uzależnionej od wysokości stopy redyskontowej NBP.

Po ukończeniu studiów, kredyt wraz z odsetkami w wysokości połowy stopy redyskontowej NBP, podlega spłacie w miesięcznych ratach, w terminach określonych w planie spłaty.

PKO BP S.A. może umorzyć kredyt w całości lub w części po przedłożeniu:

• wniosku kredytobiorcy potwierdzonego przez rektora lub dziekana szkoły wyższej – w przypadku ukończenia studiów w grupie 5% najlepszych absolwentów uczelni,

• decyzji Ministra Edukacji Narodowej – w przypadku trudnej sytuacji życiowej oraz z tytułu trwałej niezdolności do pracy

• w przypadku zgonu kredytobiorcy.

B). Kredyt na działalność gospodarczą,

Kredyt ten może uzyskać w PKO każda firma, każdy przedsiębiorca – jeśli przeznaczony jest na sfinansowanie działalności gospodarczej. O kredyt ten mogą więc starać się wszystkie podmioty gospodarcze, jeżeli tylko działalność ich jest zgodna z prawem i spełniają one warunki stawiane przez bank. Może to być kredyt obrotowy i inwestycyjny.

a). kredyt obrotowy,

Kredyt obrotowy udzielany jest na bieżące potrzeby związane z działalnością gospodarczą, krótko lub średnioterminowy. Kredyt może być udzielony w linii kredytowej bez określenia terminów wykorzystania i kwot poszczególnych transz. Kredyt w linii kredytowej może być odnawialny lub nieodnawialny.

b). kredyt inwestycyjny,

Kredyt udzielany jest na odtworzenie, powiększenie posiadanych lub pozyskanych nowych środków trwałych, a także na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe, niezbędne do uruchomienia produkcji. Może być krótkoterminowy, średnioterminowy i długoterminowy. Udzielany jest w złotówkach lub w walutach wymienialnych. Kredyt w walucie wymienialnej udzielany jest na finansowanie przedsięwzięć mających na celu rozwój produkcji lub usług eksportowych, rozwój produkcji wyrobów na rynek krajowy, zwłaszcza konkurencyjnych dla importu lub wpływających pośrednio na rozwój eksportu, a także wyrobów umożliwiających rozwój efektywnych usług nieprodukcyjnych.

C). Kredyt na sfinansowanie ratalnej sprzedaży wyrobów trwałego użytku.

Kredyt ten jest udzielany firmom, które taką sprzedaż rozwijają, w postaci nieodnawialnej linii kredytowej. Linia ta jest otwierana na okres 12 miesięcy i może być wykorzystywana w transzach. Wielkość transzy jest ustalana na podstawie wartości sprzedaży ratalnej w miesiącu poprzednim. Każda transza spłacana jest w ratach w okresie 6 miesięcy.

D). Kredyt mieszkaniowy,

Kredyt mieszkaniowy udzielany jest wszystkim inwestującym w budownictwo mieszkaniowe, budującym indywidualnie (osobom fizycznym) oraz spółdzielniom mieszkaniowym, firmom prywatnym i państwowym (osobom prawnym).

Za pomocą kredytów mieszkaniowych bank kredytuje:

– budowę na zakup domu jednorodzinnego albo mieszkania w domu wielorodzinnym – zasiedlonym po raz pierwszy, a także kupowanych na rynku wtórnym;

– nadbudowę lub rozbudowę budynku mieszkalnego;

– przebudowę pomieszczenia mieszkalnego na lokal nadający się do zamieszkania.

Z kredytów tych mogą korzystać inwestorzy budujący domy i mieszkania na sprzedaż bądź w celu zaspokojenia własnych potrzeb.

W zależności od celu pożyczki można uzyskać w PKO BP S.A. preferencyjny kredyt hipoteczny albo jeden z dwóch rodzajów kredytów komercyjnych. O kredyt hipoteczny można starać się jedynie indywidualnie. Udzielany jest wyłącznie osobom fizycznym, które mają jednoznacznie określone prawo własności do nabywanej nieruchomości oraz udokumentowane stałe dochody. Kredyt jest udzielany do wysokości 80% – kosztów przedsięwzięcia . W przypadku remontów, modernizacji itp. kredyt może być udzielony do 100% kosztów inwestycji. Kwota kredytu nie może być wyższa niż 80% realnej wartości zabezpieczenia.

Bank nie określa zarówno minimalnej, jak i maksymalnej kwoty tego kredytu.

Pierwszy rodzaj kredytu komercyjnego udzielany jest osobom fizycznym, które budują mieszkania i domy na sprzedaż. Kwota tej pożyczki może osiągnąć 100% kosztów budowy, nie licząc kosztów działki budowlanej i jej uzbrojenia. Kwota pożyczki wraz z jej odsetkami musi zostać spłacona najpóźniej 3 miesiące po zakończeniu budowy.

Drugi rodzaj kredytu komercyjnego udzielany jest osobom fizycznym, które pożyczają pieniądze na własne potrzeby mieszkaniowe. Spłat dokonuje się kwartalnie w pełnych ratach kapitałowych w okresie do 10 lat.

Zaznaczyć należy, że potencjalny kredytobiorca, niezależnie od rodzaju kredytu, o jaki będzie wnioskował, musi poddać się bankowej procedurze analizy jego sytuacji finansowej – ocenie zdolności do spłaty zobowiązań.

1. 1. Proponowane sposoby zabezpieczeń kredytów.

Każdy kredyt udzielony przez bank jest obciążony ryzykiem jego niezwrócenia. Dlatego też bank udzielając kredytu podejmuje działania zmierzające do zminimalizowania tego ryzyka stosując różne formy zabezpieczeń. Podstawową gwarancją jest przede wszystkim sytuacja gospodarczo – finansowa i zdolność kredytowa kredytobiorcy.

Wśród prawnych form zabezpieczenia kredytów można wyróżnić zabezpieczenia osobiste i rzeczowe. Zabezpieczenie osobiste charakteryzuje odpowiedzialność osobistą osoby dającej zabezpieczenie, a więc zabezpieczenie majątkiem. Zabezpieczenie rzeczowe ogranicza odpowiedzialność osoby dającej zabezpieczenie do poszczególnych składników jej majątku. Bank może zastosować jedną formę zabezpieczenia lub jednocześnie kilka.

Każda z form prawnego zabezpieczenia kredytu ma swoje dodatnie i ujemne cechy – zarówno z punktu widzenia banku, jak i kredytobiorcy. W interesie banku jest wybór takiego zabezpieczenia, które w pełni i przy minimalnych kosztach egzekucyjnych pozwoli odzyskać kredyt w razie niewypłacalności kredytobiorcy. Oczywiście nie zawsze interes banku idzie w parze z interesem lub możliwościami klienta.

PKO BP S.A. proponuje następujące formy zabezpieczeń:

1. Weksel in blanco,

2. Poreczenie wekslowe – awal,

3. Poręczenie według Prawa cywilnego,

4. Gwarancja,

5. Przelew wierzytelności na zabezpieczenie,

6. Przejęcie długu,

7. Kaucja,

8. Przewłaszczenie na zabezpieczenie,

9. Blokada rachunków bankowych i depozytów,

10. Zastaw umowny na zasadach ogólnych,

11. Bankowy zastaw rejestrowy,

12. Ubezpieczenie kredytu,

13. Hipoteka,

14. Inne sposoby zabezpieczania kredytów.

Ad A. Weksel in blanco – jest najczęściej stosowanym zabezpieczeniem. Dokument ten zawiera co najmniej podpis wystawcy weksla, może być umieszczony przez kredytobiorcę lub jego pełnomocnika (upoważnionego do zaciągania w imieniu kredytobiorcy zobowiązań wekslowych). Jeżeli kredytobiorcą jest osoba prawna, weksel mogą podpisać osoby wchodzące w skład organu osoby prawnej uprawnione do jej reprezentowania lub inne osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań wekslowych. Osoby wchodzące w skład organu osoby prawnej uprawnione do jej reprezentowania lub inne osoby upoważnione do prawnej i wymienieni pełnomocnicy kredytobiorcy mogą podpisać weksel jedynie w granicach swojego umocowania.

Weksel in blanco oprócz podpisu może zawierać inne elementy charakterystyczne dla weksla własnego, jednakże nie powinien zawierać określenia sumy wekslowej oraz terminu jej płatności. Bowiem ani bank, ani kredytobiorca w momencie składania weksla nie znają kwoty, na jaką weksel będzie wystawiony. Natomiast możliwe jest wystawienie na wekslu własnym terminu płatności „za okazaniem” lub „w pewien czas po okazaniu”. Jednakże zgodnie z art.34 i 104 Prawa wekslowego – weksle takie muszą być przedstawione do zapłaty w ciągu roku od dnia wystawienia. W sytuacji, gdy na blankiecie wekslowym umieszcza się miejsce wystawienia weksla, istotne jest, aby była to miejscowość w Polsce. Według miejsca wystawienia ocenia się bowiem, prawo jakiego państwa należy stosować do danego zabezpieczenia wekslowego. Ponadto na wekslu in blanco mogą znaleźć się również klauzule wekslowe takie jak:

• klauzula zakazująca indosowania weksla, jeżeli wystawca nie życzy sobie, aby bank kredytujący indosował weksel;

• klauzulę „bez protestu”;

• znaczenie domicyliatu, którym powinien być bank, w którym wystawca weksla posiada rachunek bankowy;

• klauzula oznaczająca dłuższy niż rok termin przedstawienia do zapłaty weksla płatnego w pewien czas lub po okazaniu lub za okazaniem.

Weksel in blanco powinien zostać uzupełniony najpóźniej przed złożeniem weksla do protestu lub w chwili dochodzenia roszczeń z weksla w przypadku, gdy na wekslu nie ma indosów i dochodzi się roszczeń od wystawcy weksla własnego lub jego poręczyciela.

Łącznie z wekslem in blanco wystawca składa w banku podpisaną przez siebie tzw. deklarację do weksla in blanco. Stwierdza ona treść porozumienia pomiędzy wystawcą a bankiem co do wypełnienia weksla. Wskazuje ona:

• kiedy bank ma prawo wypełnić weksel;

• jaka kwota może zostać wpisana na weksel;

• jaki termin płatności może być określony na wekslu.

Weksel powinien być wypełniony przez bank zgodnie z porozumieniem, a treść weksla uzupełniona przez bank powinna odpowiadać umowie między bankiem a kredytobiorcą.

Ad B. Poręczenie wekslowe – awal.

Zapłatę weksla można zabezpieczyć poręczeniem wekslowym – awal. Awal jest poręczeniem udzielonym za osobę zobowiązaną wekslowo. Poręczenie może być udzielone na całą sumę zobowiązania wekslowego albo na jej część. Poręczenia może udzielić osoba fizyczna lub prawna, a także osoba już podpisana na wekslu.

Przed przyjęciem poręczenia wekslowego oddział PKO sprawdza, czy sytuacja finansowa poręczyciela może stanowić gwarancję spłaty kredytu.

Poręczenie umieszcza się na wekslu, a w razie braku miejsca na samym wekslu – na jego przedłużku tj. na doklejonej, dodatkowej karcie białego papieru o szerokości weksla.

Podpis poręczyciela poprzedza wyraz „poręczam” lub np. „gwarantuję”. Sam podpis na przedniej stronie uważa się za udzielenie poręczenia, wyjąwszy gdy jest to podpis wystawcy. Poręczenie powinno wskazywać za kogo je dano. W braku takiego określenia uważa się, że poręczenia udzielono za wystawcę.

Odpowiedzialność poręczyciela wekslowego ma charakter:

• akcesoryjny – poręczyciel odpowiada tak samo jak ten za kogo poręczył,

• solidarny – poręczyciel odpowiada solidarnie z innymi dłużnikami wekslowymi tzn. każdy odpowiada za całą sumę wekslową do wysokości którą poręczył,

• samoistny – zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby zobowiązanie za które poręczył było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej samego weksla.

Ad C . Poręczenie według Prawa cywilnego (art. 876-881 k.c.) – jako zabezpieczenie kredytu jest umową, przez którą poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu udzielonego przez bank, na wypadek gdyby kredytobiorca nie spłacił go w oznaczonym w umowie terminie. Poręczenie może być udzielone zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne, również przez bank. Zgodnie z wymogami Kodeksu cywilnego zobowiązanie poręczyciela musi zostać złożone na piśmie. Zobowiązanie poręczyciela powinno zawierać:

• wskazanie osoby, za którą poręcza;

• jednoznaczne wskazanie kredytu, do spłaty którego zobowiązuje się poręczyciel, gdy nie spłaci go kredytobiorca.

Jeżeli poręczenie zostało udzielone przez kilka osób, bankowi przysługuje prawo domagania się spłaty całej kwoty niespłaconego kredytu od każdego z poręczycieli, od kilku lub jednego według swego uznania.

Ad D. Gwarancja – jest umową zawartą w wyniku przyjęcia przez oddział PKO dokumentu gwarancji, w której gwarant zobowiązuje się do spłacenia kredytu wraz z odsetkami i kosztami postępowania w wypadku gdy kredytobiorca, na rzecz którego gwarancja została wydana nie spłaci kredytu w ustalonym terminie.

Gwarancja, w odróżnieniu od poręczenia, jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, niezależnym od umowy kredytowej, toteż w swej treści powinna zawierać istotne informacje dotyczące kredytu, w związku z którym została udzielona.

PKO udzielając kredytu ma prawo odmówić przyjęcia – jako zabezpieczenia – gwarancji, jeżeli jej tekst jest nieprecyzyjny, niejasny lub nie zawiera niezbędnych elementów.

Zobowiązanie banku z tyt. udzielonej gwarancji staje się wymagalne dopiero wtedy, gdy kredytobiorca nie spłaci kredytu w terminie ustalonym w umowie.

Ad E. Przelew (cesja) wierzytelności na zabezpieczenie – jest umową, na mocy której kredytobiorca może przenieść na PKO swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej. Przedmiotem przelewu (cesji) na zabezpieczenie może być też wierzytelność należąca do innej osoby niż kredytobiorca. Cesja może dotyczyć wierzytelności istniejących lub przyszłych. Istnieje wiele wariantów umów przelewu wierzytelnosci.

Przyjmując jako zabezpieczenie kredytu przelew wierzytelności oddział PKO winien zadbać o uzyskanie dokumentów potwierdzających istnienie cedowanych należności i dokładnie zbadać kondycję finansową kredytobiorcy.

Przejście wierzytelności na PKO następuje automatycznie z chwilą zawarcia umowy o przelew. Jednakże dla powstania skutków prawnych przelewu wobec dłużnika wierzytelności będącej przedmiotem przelewu, niezbędne jest zawiadomienie dłużnika wierzytelności o dodatkowym przelewie.

Ad F. Przejęcie długu – polega na zmianie osoby dłużnika, wskutek, której dotychczasowy kredytobiorca zostaje zwolniony z tego długu, zaś osoba trzecia przejmując dług wstępuje w jego sytuację prawną, stając się dłużnikiem PKO.

Przejęcie długu kredytowego można stosować w zasadzie tylko w przypadkach, gdy przebieg kredytowania nie budzi żadnych zasadniczych zastrzeżeń, a osoba dług przejmująca zasługuje na szczególną wiarygodność.

Przejęcie długu kredytowego następuje w wyniku umowy:

• zawartej między oddziałem PKO, a osobą trzecią przejmującą dług kredytowy za zgodą kredytobiorcy,

• zawartej między kredytobiorcą, a osobą trzecią przejmującą dług kredytobiorcy za pisemną zgodą oddziału PKO.

Umowa o przejęciu długu powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie.

Ad G. Kaucja. Jest to chyba najprostszy i najpewniejszy sposób zabezpieczenia. Przedmiotem kaucji zwykle papiery wartościowe, dewizy, biżuteria, metale szlachetne. Walory te złożone są w banku wraz z upoważnieniem do ich przejęcia przez bank w razie niewywiązywania się ze spłat kredytu lub odsetek.

Ze względu na bezpośredni dostęp banku do przedmiotów zabezpieczenia i z uwagi na dużą płynność finansową złożonych w banku walorów, eliminuje się konieczność dokładnego wnikania w działalność kredytobiorcy, a kredyt może stać się pożyczką. Zadaniem banku jest tylko właściwe oszacowanie walorów i sprawdzenie, czy nie posiadają wad prawnych.

Ad H. Przewłaszczenie na zabezpieczenie – jest sposobem zabezpieczenia polegającym na przeniesieniu własności rzeczy ruchomych należących do kredytobiorcy na rzecz PKO.

Przedmiotem przewłaszczenia mogą być wszelkie rzeczy oznaczone co do tożsamości (np. dzieła sztuki, maszyny, pojazdy, biżuteria i inne przedmioty wartościowe) nadające się do sprzedaży.

Przed zawarciem umowy przewłaszczenia powinna zostać dokonana wycena przewłaszczonych rzeczy.

Rzecz przewłaszczoną należy oznakować w taki sposób, aby było wiadomo, że należy ona do PKO. Kredytobiorca powinien zostać zobowiązany w umowie do przestrzegania wymogu utrzymywania oznaczenia rzeczy do czasu całkowitej spłaty kredytu.

Wraz z umową przewłaszczenia należy sporządzić przelew (cesję) praw z umowy ubezpieczenia dotyczącego rzeczy przewłaszczonej, jeżeli ta rzecz jest lub może być ubezpieczona.

Przed sporządzeniem umowy przewłaszczenia należy upewnić się, czy osoba podająca się za właściciela rzeczy jest nią w rzeczywistości oraz czy oferowana rzecz istnieje.

Kredytobiorca bierze przewłaszczoną rzecz w bezpłatne używanie (użyczenie). Może używać rzeczy w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Kredytobiorca nie może sprzedać użyczonej rzeczy gdyż nie jest jej właścicielem. Ponosi koszty utrzymania, w tym koszt jej ubezpieczenia.

Po całkowitej spłacie kredytu wraz z odsetkami oraz ewentualnymi innymi kosztami oddział PKO przenosi z powrotem własność przewłaszczonej rzeczy na kredytobiorcę.

Ad I. Blokada rachunków bankowych i depozytów.

Zabezpieczenie udzielonego kredytu może nastąpić przez ustanowienie nieodwołalnej blokady środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, złotowych i dewizowych kredytobiorcy, poręczyciela albo innej osoby prowadzonych w PKO.

Blokada środków zgromadzonych na rachunkach bankowych może nastąpić jedynie na pisemne zlecenie posiadacza rachunku. Nie można zablokować rachunku na zlecenie osoby posiadającej nawet stałe pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym, którego posiadaczem jest inna osoba.

Zablokowanie kwoty na rachunku dotyczyć może rachunku terminowego, walutowego, rachunku lokat, depozytu pieniężnego. Nie powinno się blokować rachunków podstawowych (rozliczeniowych) kredytobiorcy. Zablokowanie może dotyczyć też depozytu rzeczowego lub zawartości skrytki sejfowej.

Zabezpieczenie w postaci zablokowania rachunku bankowego dochodzi do skutku przez przyjęcie przez oddział PKO oświadczenia kredytobiorcy, poręczyciela lub innej osoby zawierającego dyspozycje blokady rachunku bankowego. W oświadczeniu można przewidzieć, że możliwość podjęcia z rachunku zablokowanej kwoty pojawia się dopiero z chwilą upływu pewnego okresu opóźnienia, wysłania zawiadomienia lub spełnienia innych warunków (np. niespłacenie określonej liczby rat przez kredytobiorcę).

Ad J. Zastaw umowny na zasadach ogólnych.

W celu zabezpieczenia kredytu można ustanowić na rzecz PKO zastaw na rzeczach ruchomych kredytobiorcy lub osoby trzeciej, na mocy którego PKO będzie mogła dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to czyją stała się własnością, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, z wyjątkiem wierzytelności uprzywilejowanych z mocy szczególnych przepisów prawa.

Ustanawiając zastaw na rzeczach ruchomych należy brać pod uwagę ich ewentualną przydatność dla PKO oraz możliwość ich sprzedaży.

Zastaw jest prawem akcesoryjnym, a w związku z tym:

• zakres obciążenia zastawem jest uzależniony od zakresu wierzytelności PKO,

• spłata kredytu albo inny sposób wygaśnięcia wierzytelności PKO powoduje wygaśnięcie zastawu,

• przeniesienie lub obciążenie zastawu nie jest możliwe bez równoczesnego przeniesienia samej wierzytelności.

Ustanowienie zastawu na rzeczach ruchomych następuje przez zawarcie umowy pomiędzy PKO, a właścicielem rzeczy oddanej w zastaw oraz wydanie rzeczy PKO albo osobie trzeciej na którą strony się zgodziły.

Rzecz będąca przedmiotem zastawu winna być oznaczona w sposób umożliwiający jej zidentyfikowanie.

Wartość przedmiotu zastawu ustala się w oparciu o aktualną wycenę rynkową dokonywaną przez biegłego wskazanego przez PKO.

Przedmiotem zastawu może być również przedmiot kredytowania. W umowie kredytowej należy umieścić warunek, iż kredytobiorca ustanowi zastaw na przedmiocie kredytowania, a zawarcie umowy zastawu nie może nastąpić później niż w ciągu 14 dni od odebrania przedmiotu kredytowania od sprzedawcy. Do czasu zawarcia umowy zastawu bank obowiązany jest ustanowić inne niezależne od zastawu zabezpieczenie na całą kwotę kredytu.

Ad K. Bankowy zastaw rejestrowy.

W celu zabezpieczenia udzielonych przez PKO kredytów można ustanowić na rzecz PKO zastaw na rzeczach ruchomych z pozostawieniem ich w posiadaniu zastawcy. Umowa zastawu rejestrowego powinna być zawarta na piśmie i powinna określać przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właścicielom. Zastaw powstaje z chwilą wpisania umowy do rejestru, który prowadzi oddział PKO.

Ad L. Ubezpieczenie kredytu.

W celu zabezpieczenia kredytu oddział PKO może ustalić w umowie kredytu, iż kredyt udzielony będzie pod warunkiem, że kredytobiorca ubezpieczy kredyt w zakładzie ubezpieczeń.

Umowę ubezpieczenia kredytu zawiera się na podstawie przepisów prawnych – kodeks cywilny oraz ustawa o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych – oraz warunków umów wydawanych przez poszczególne zakłady ubezpieczeń.

Ad M. Hipoteka – w celu zabezpieczenia kredytu udzielonego przez bank można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swego roszczenia z nieruchomości, bez względu na to, czyją stała się własnością, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Hipotekę obciążyć można:

• całą wierzytelnością;

• częścią ułamkową wierzytelności;

• użytkowanie wieczyste.

Nie można ustanowić hipoteki na nieruchomości przekazanej jedynie w użytkowanie. Ustanowienie hipoteki na rzecz banku nie pozbawia właściciela możliwości jej obciążenia lub rozporządzania nią. Jeżeli jednak właściciel nieruchomości lub osoba trzecia oddziaływują na nieruchomość w taki sposób, że może to pociągnąć za sobą zmniejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, bank może żądać zaniechania tych działań. Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej nieruchomości. Wniosek o wpis może być złożony przez bank lub właściciela nieruchomości. Hipoteka może być wyrażona jedynie w sumie pieniężnej; z art. 358 k.c. wynika, że musi być ona wpisana w złotych; nie można dokonać wpisu hipotecznego w walucie zagranicznej.

Spłata kredytu lub inny sposób jego wygaśnięcia powoduje wygaśnięcie hipoteki. Bank wówczas zobowiązany jest do wydania właścicielowi nieruchomości odpowiedniego zezwolenia umożliwiającego wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.

• rodzaj i wysokość kredytu, okres kredytowania;

• status prawny kredytobiorcy;

• standing finansowy kredytobiorcy

• ryzyko związane z udzielonym kredytem;

• cechy przyjmowanego zabezpieczenia;

• realną możliwość zaspokojenia roszczeń banku (w możliwie najkrótszym czasie) z przyjętego zabezpieczenia.

Zabezpieczenie przyjęte na podstawie analizy tych czynników powinno zapewnić bankowi maksimum ochrony możliwej do uzyskania.

Ad N. Inne sposoby zabezpieczania kredytów:

a). klauzula potrącenia,

W celu zabezpieczenia kredytu oddział PKO może przyjąć upoważnienie od kredytobiorcy do potrącania wymagalnych wierzytelności kredytowych z wpływów na określony rachunek kredytobiorcy prowadzony w PKO. Klauzulę potrącenia stosować można przy kredycie udzielonym podmiotowi, który ma w PKO rachunek bankowy. Jest ona dobrym zabezpieczeniem przy dostatecznych wpływach na rachunek bankowy kredytobiorcy.

b). prawo potrącenia,

PKO może z mocy art. 93 prawa bankowego potrącać ze swego długu wobec kredytobiorcy wierzytelność z tytułu udzielonego kredytu, której termin płatności jeszcze nie nadszedł, jeżeli jednostka, której kredyt udzielono została postawiona w stan likwidacji oraz we wszystkich tych wypadkach, gdy służy jej prawo ściągnięcia swych wierzytelności przed nadejściem terminu płatności.

c). ograniczenie kredytobiorcy w dysponowaniu jego mieniem znajdującym się poza PKO,

W celu zabezpieczenia kredytu przez zapobiegnięcie wyjściu z majątku kredytobiorcy określonych przedmiotów majątkowych, oddział PKO może przyjąć zobowiązanie kredytobiorcy do niedokonywania przezeń czynności rozporządzających co do tych przedmiotów.

Zobowiązanie kredytobiorcy, o którym mowa, dotyczyć może rzeczy ruchomej, nieruchomości a także innych zbywalnych praw rzeczowych lub wierzytelności mających istotne znaczenie w majątku kredytobiorcy, zwłaszcza z punktu widzenia prowadzenia egzekucji należności kredytowej.

d). ograniczenie kredytobiorcy w dysponowaniu jego mieniem znajdującym się w PKO,

W celu zabezpieczenia kredytu przez zapobiegnięcie wyjściu z majątku kredytobiorcy określonych przedmiotów majątkowych oddział PKO może przyjąć zobowiązanie kredytobiorcy do:

• niepodejmowania z rachunku bankowego kredytobiorcy, znajdującego się w PKO, oznaczonej kwoty (pozostającej w odpowiedniej proporcji do udzielonego kredytu) oraz nierozporządzania rachunkiem w zakresie tej kwoty – bez zgody PKO,

• niepodejmowania ze znajdującego się w PKO depozytu kredytobiorcy lub przedmiotu znajdującego się w skrytce sejfowej kredytobiorcy oraz nierozporządzania prawami dotyczącymi depozytu lub sejfu – bez zgody PKO.

e).wpłata na rachunek banku.

W celu zabezpieczenia wierzytelności banku, dłużnik lub inna osoba może przelać określoną kwotę w złotych lub innej walucie wymienialnej na rachunek PKO, który zobowiązuje się że tę kwotę zwróci po wykazaniu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją.

III. 3. Konkurencja w sektorze bankowym

O konkurencji w polskim sektorze bankowym, w okresie powojennym, można mówić dopiero od chwili rozpoczęcia wielkiego procesu prywatyzacji banków. Burzliwe losy PKO przedstawione zostały we wcześniejszej części pracy. Wynika z nich, iż ponowne pojawienie się na rynku PKO B.P., choć nadal jako firmy państwowej, miało miejsce znacznie wcześniej, niż uaktywnienie się konkurujących z nim obecnie innych banków.

W latach 1975 – 1986 w skład polskiego systemu bankowego wchodziły 4 banki: NBP, Bank Handlowy S.A., Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ) oraz Bank Polska Kasa Opieki S.A. (PeKaO S.A.). Następnie z NBP wyodrębniono Powszechną Kasę Oszczędności – Bank Państwowy (PKO BP).

W 1988r. sformułowano reformę bankową, której podstawowym zało-żeniem było stworzenie dwupoziomowego systemu bankowego (bank centralny i banki komercyjne), charakterystycznego dla gospodarki rynkowej³⁷. Realizacji reformy dokonano w styczniu 1989r., kiedy została uchwalona ustawa „Prawo Bankowe” oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim. Zapoczątkowało to rewo-lucyjną zmianę w sektorze bankowym. Banki stały się przedsiębiorstwami działającymi w warunkach konkurencji, dążącymi do osiągnięcia zysków. Przestały być tzw. „finansowym ramieniem państwa”³⁸. Ustawa o NPB nie poz-walała mu pełnić funkcji banku komercyjnego. W związku z tym postanowiono podzielić NPB na dwie części, z których mniejsza miała pełnić funkcję banku centralnego i utrzymana została pod dawna nazwą, natomiast z części większej, komercyjnej, wyodrębniono dziewięć regionalnych banków komercyjnych. Były to początkowo banki państwowe, w 1991r. stały się spółkami akcyjnymi Skarbu Państwa, a w latach kolejnych zostały całkowicie sprywatyzowane. Do „wielkiej dziewiątki” należały: Bank Gdański w Gdańsku, Bank Przemysłowo – Handlowy w Krakowie, Bank Depozytowo- Kredytowy w Poznaniu, Pomorski Bank Kre-dytowy w Szczecinie, Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie, Bank Za-chodni we Wrocławiu oraz Bank Śląski w Katowicach. Każdy z w/w banków przejął część oddziałów NBP w danym regionie. Monopolistyczna pozycja „dziewiątki” zakończyła się szybko z powodu rozwijającej się konkurencji, spowodowanej powstawaniem nowych banków. Doprowadziło to do samodzielnego rozbudowania sieci placówek tychże banków i przekształcenie banków regionalnych w banki ogólnopolskie.

O wielkości banków oraz osiąganych przez nie wynikach mówią publikowane rankingi. Przechodząc do analizy bieżącej sytuacji przedstawiono pozycję znaczniejszych banków 2000r. wg rankingu „Gazety Bankowej”. Wybierając niektóre z pozycji przedstawionych w rankingu, przeprowadzono analizę wyciągając wnioski oraz prezentując udział poszczególnych banków w rynku usług detalicznych wg liczby osób korzystających z wyżej wymienionych. Banki, które wybrano do porównania to banki najwyżej notowane w tabeli i będące źródłem konkurencji dla PKO BP.

Tab. 3. Niektóre z najlepszych banków wg rankingu „Gazety Bankowej”

Źródło: Ranking „Gazety Bankowej” ³⁹

Natomiast udział poszczególnych banków w rynku usług detalicznych wg liczby osób korzystających, kształtował się następująco:

Rys.1. Udział banków w rynku usług detalicznych wg liczby osób korzystających

Źródło: Pentor ⁴⁰

Jak można wywnioskować z rysunku liderem bankowości detalicznej jest nadal PKO BP, bowiem co trzecia osoba z ogółu korzystających z usług banków w Polsce jest właśnie klientem tego banku. Drugą pozycję zajmuje PeKaO S.A., trzecią lokatę mają banki spółdzielcze, natomiast Bank Śląski S.A. utrzymuje się na czwartym miejscu z wynikiem 6,7%. Udział banków BPH, WBK, Bank Zachodni, BIG BG, PBK i BGŻ wśród ogółu klientów waha się w granicach 3 – 4%, a 1 na 100 korzysta z usług Kredyt Banku i INVEST BANKU.

W 1999 r. utrzymywała się niska skłonność gospodarstw domowych do oszczędzania⁴¹. Depozyty osób prywatnych przyrosły o 15,5% (z tego w I kwartale o 7,9%, w II o 2,0%, w III o 3,8%, a w IV zaledwie o 1,1%), podczas gdy w poprzednim roku o 23,0% (w kolejnych kwartałach odpowiednio o: 7,1%, 6,6%, 7,8% i 5,8%). Po raz pierwszy depozyty podmiotów gospodarczych odznaczały się wyższym wzrostem (o 24,6%, realnie o 13,5% w porównaniu z 1998 r.) niż depozyty osób prywatnych.

Zmiany w strukturze podmiotowej depozytów polegały na obniżeniu (o 1,6 pkt proc., do 70,8%) udziału depozytów osób prywatnych oraz zwiększeniu się (o 1,3 pkt proc., do 25,9%) udziału depozytów podmiotów gospodarczych⁴².

Pod wpływem szybszego wzrostu depozytów bieżących (wzrost o 20,6%, realnie o 9,8%), w następstwie upowszechnienia się rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych oraz stosunkowo niewielkiej różnicy w oprocentowaniu lokat krótko- i średnioterminowych, zaszły także zmiany w strukturze terminowej depozytów. Depozyty bieżące stanowiły 27,8% depozytów przyjętych od sektora niefinansowego, natomiast depozyty terminowe i zablokowane, które wzrosły o 17,2% (realnie o 6,8%) stanowiły 72,2% (72,8% na koniec 1998 r.) depozytów ogółem.

Uzupełnieniem analizy rys.1 będzie prezentacja procentowego udziału banków w rynku ROR-ów:

Rys. 2. Procentowy udział banków w rynku ROR-ów

Źródło: Banki ⁴³

Jak wynika z powyższego rysunku, PKO BP zajmuje pod tym względem pierwsze miejsce wśród wszystkich pozostałych banków.

Niemniej, dla pełniejszego obrazu zaprezentowano także wyniki ratingu polskich banków opracowanego przez Thomson Financiel Bank Watch. Rating ten może być nadawany emitentowi lub może dotyczyć długu w odniesieniu do instytucji finansowych⁴⁴. Tak więc rating emitenta jest zagregowaną miarą uwzględniającą ryzyko kredytowe oraz ryzyko związane z działalnością firmy. W procesie nadawania ratingu analizie poddawane są również słabe i mocne strony spółek zależnych od emitenta. Natomiast rating długu odnosi się do krótko i długoterminowych emisji papierów dłużnych. W tym przypadku oceniane jest ryzyko kredytowe związane z określeniem prawdopodobieństwa niedotrzymania terminu spłaty długu. Rating banków w maju 1999r. i czerwcu 2000r. zaprezentowano w poniższej tabeli:.

Tab. 4 Rating polskich banków w maju 1999r. i czerwcu 2000r.

Źródło: Thomson Financial Bank Watch⁴⁵

Z tab. nr 4 wynika, że spośród przedstawionych w niej banków, najwyższą notę 1999r. otrzymał Bank Śląski S.A. oraz Powszechny Bank Kredytowy. IC-B to trzecia pozycja w skali ratingowej lokalnej dla emitentów. Oznacza ona iż sytuacja instytucji finansowej jest stabilna. Firma ma dostęp do rynku pieniężnego w kraju, w którym działa. W działalności firmy mogą wystąpić trudności, jednak będą one miały charakter krótkotrwały. Prawdopodobieństwo wystąpienia znaczących problemów jest małe, jednak nieznacznie wyższe niż w przypadku firm o wyższym ratingu.. Najniższą notę otrzymało PKO BP S.A. (IC-C/D). Porównując wyniki ratingu z 1999r. do 2000r. zauważyć można iż wszystkie z wyszczególnionych banków, oprócz PKO BP S.A., poprawiły swoją pozycję w ratingu. Pierwsze miejsce osiągnął PBK S.A.. Bank Śląski S.A. wraz z PeKaO S.A., Bankiem Zachodnim S.A oraz Kredyt Bankiem S.A. otrzymały w 2000r. ocenę IC-A/B, która wskazuje na bardzo mocną sytuację finansową w długim okresie oraz niski poziom całkowitego ryzyka. W tab. 4, przedstawiono również rating krótkoterminowy długu (1999r.), w którym Bank Śląski S.A. otrzymał notę LC-1. Jest to najwyższa kategoria. Ocena odzwierciedla wysokie prawdopodobieństwo terminowej spłaty zobowiązań wraz z odsetkami.

Warto podkreślić, iż w czerwcu 2000r. Thomson Financial Bank Watch wystawił wszystkim przedstawionym w tab. 4 bankom najwyższą notę tj. LC-1, co świadczy o mocnej pozycji finansowej instytucji i o dużej stabilności na rynku.

Czynnikiem wyznaczającym rozmiary działalności banku jest wielkość funduszy własnych. Stwarza to potrzebę nieustannego uzupełniania i powiększania zasobów kapitałowych czy to przez akumulowanie na ten cel części zysku, czy też przez pozyskanie dodatkowego kapitału udziałowego.

Źródłem zwiększenia kapitału banku jest zdobycie pozycji konkurencyjnej, a co za tym idzie uzyskanie strumienia zysków, z którym to związana jest zdolność banku do przyciągania funduszy obcych, z zewnątrz. Innym źródłem zwiększania kapitału banku jest zatrzymanie niepodzielonego zysku. Bank wykorzystując niepodzielony zysk i pozyskany nowy kapitał w ubiegłym roku rozpoczyna nowy cykl tworzenia wartości. Gdy dochody są coraz to większe, rośnie też cena akcji danego banku.

Według NBP⁴⁶, sektor bankowy rozwijał się w 1999 r. znacznie wolniej niż przed rokiem. Aktywa netto (suma bilansowa) systemu bankowego wzrosły o 14,3%, realnie o 4,1% (w 1998 r. o 28,7%, realnie o 18,5%) i wyniosły na koniec grudnia 364,4 mld zł, co odpowiadało prawie 60% PKB.

Relacja aktywów netto banków do PKB jest w Polsce, zarówno w porównaniu z krajami Unii Europejskiej, jak również z Czechami i Węgrami, nadal niska⁴⁷, pomimo że systematycznie zwiększa się. Na koniec grudnia 1999r. aktywa netto banków stanowiły blisko 60% PKB, tj. o 10 pkt proc. więcej niż na koniec 1995 r.

Realny wzrost aktywów netto miał miejsce w 53 bankach komercyjnych, przy czym w 47 bankach był wyższy od średniego (4,2%) dla banków komercyjnych. W 23 bankach nastąpił realny spadek aktywów, a 1 bank rozpoczął dopiero działalność w 1999 r. Średni realny przyrost aktywów netto banków spółdzielczych wyniósł 2,5%.

Struktura bilansu banków komercyjnych uległa pewnym zmianom. W aktywach do najważniejszych należały: wzrost udziału należności od sektora finansowego (o 1,7 pkt proc., do 15,9%), niefinansowego (o 3,8 pkt proc., do 44,0%) i budżetowego (o 1,2 pkt proc., do 3,5%) oraz zmniejszenie udziału należności od NBP (o 3,6 pkt proc., do 2,8%) i papierów wartościowych (o 3,2 pkt proc., do 24,5%). Zmiany w strukturze pasywów były niewielkie i  polegały głównie na zwiększeniu udziału zobowiązań wobec sektora niefinansowego (o 1,2 pkt proc., do 61,9%)⁴⁸.

Z analizy pozycji walutowych wynika, że pomimo wzrostu o 36,7% (realnie o 24,5%) pozabilansowych operacji walutowych, banki nie podejmowały zbyt dużego ryzyka. Większość banków (średnio 80%) utrzymywała bowiem pozycje walutowe całkowite w granicach 0% – 10% wartości funduszy własnych, co chroniło je przed nadmierną ekspozycją na ryzyko kursu walutowego.

W okresach silnych wahań kursu złotego z tendencją do jego deprecjacji i niepewności co do rozwoju sytuacji na krajowym rynku walutowym banki wydłużały pozycje walutowe, a w okresach stabilizacji kursu złotego i oczekiwań na jego aprecjację, w związku np. z prowadzonymi procesami prywatyzacyjnymi, skracały je.

Wartość transakcji pochodnych zawartych przez banki komercyjne zwiększyła się w II półroczu 1999 r. o 22,5%, przy czym większość z nich (ponad 80%) stanowiły transakcje spekulacyjne (transakcje zabezpieczające niecałe 20%). O ile terminowe transakcje walutowe stanowiły 93,2% transakcji zabezpieczających, to tylko 44,1% transakcji spekulacyjnych (47,3% przypadało na terminowe transakcje stopy procentowej).

Wynik finansowy z tytułu zobowiązań pozabilansowych był 3-krotnie wyższy niż w 1998 r. Istotnej zmianie uległa również struktura tworzenia tego wyniku. O ile w latach 1997-1998 ponad 80% wyniku z tytułu zobowiązań pozabilansowych pochodziło z prowizji, to w 1999 r. już ponad połowa (58%) z operacji pochodnymi instrumentami finansowymi. Przychody i koszty z tytułu zobowiązań pozabilansowych zrealizowało 46 banków, z czego 40 banków osiągnęło zysk. Spośród 21 banków wykazujących wynik finansowy z tytułu operacji pochodnymi instrumentami, 14 banków zrealizowało zysk z tych operacji. Pomimo znacznego wzrostu wyniku z operacji pochodnymi instrumentami finansowymi, jego udział w wyniku na działalności bankowej utrzymywał się nadal na niskim (1,1%) poziomie⁴⁹.

Narodowy Bank Polski zauważa⁵⁰, iż w ostatnim czasie pogorszyła się efektywność działania banków: rentowność brutto⁵¹ obniżyła się o 4,4 pkt proc., netto⁵² o 3,0 pkt proc., natomiast przeciętny poziom kosztów⁵³ podniósł się o 3,8 pkt proc. Najwięcej (30) banków, o 12 więcej niż w I kwartale 2000 r., charakteryzowało się poziomem kosztów w granicach 95% – 100%. Wysoki poziom kosztów świadczy, że wyzwaniem stojącym przed bankami jest stałe obniżanie kosztów, nie tylko kosztów działania, ale przede wszystkim kosztów tworzenia rezerw celowych. Jedynie w ten sposób banki mogą zapewnić sobie trwały wzrost efektywności oraz konkurencyjności. Należy jednak zauważyć, że część banków w Polsce, o niskim poziomie technologicznego wyposażenia, aby utrzymać się na rynku i sprostać rosnącej konkurencji, musi jeszcze ponosić znaczące nakłady na modernizację infrastruktury informatyczno – telekomunikacyjnej.

Niejednoznaczna obecnie finansowo sytuacja banków nie zaowocowała stagnacją ich działania, czy też obawami podczas prowadzenia gry rynkowej. Wrecz przeciwnie, wzrastająca konkurencja na rynku bankowym, troska o dobrą pozycje włąsnej firmy i zdobycie lepszej pozycji na rynku, wywołują falę nowych akcji promocyjnych. Wszystko to zachęcić ma potencjalnego klienta do związania się z danym bankiem, unikania zaś konkurencji.

Pomijając już fakt ulicznego rozdawania ofert, w każdym oddziale dowolnego banku, w widocznym miejscu, znaleźć można po kilkanaście lub kilkadziesiąt ulotek promujących jakiś nowy rodzaj konta lub „korzystnej” lokaty krótko, czy też długoterminowej.

Najnowsza reklamóka Kredyt Banku głosi:⁵⁴

Małe firmy działające na rynku bardzo często napoty­kają na trudności związane z tym, że po prostu są małe. W Kredyt Banku SA każdy Klient Jest ważny. Dlatego specjalnie dla małych firm przygotowaliśmy pakiet EKSTRABIZNES, który ułatwi Państwu kontakty z ban­kiem, pomoże efektywne zagospodarować nadwyżki finansowe, umożliwi uzyskanie kredytów na dogodnych warunkach.

Pakiet EKSTRABIZNES przeznaczony jest dla Klien­tów, których przychody z prowadzonej działalności w poprzednim roku obrachunkowym nie przekroczyły równowartości 800 tyś. EUR.

Z Pakietu EKSTRABIZNES mogą skorzystać również osoby rozpoczynające działalność gospodarczą, które w pierwszym roku obrachunkowym planują przy­chody nie wyższe niż podana wyżej kwota.

Ofertę naszą kierujemy do:

• osób fizycznych prowadzących działalność gospo­darczą, podlegających wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej, w tym do wspólników spółek cywilnych,

• osób wykonujących wolne zawody,

•osób uzyskujących dochody z tytułu prowadzenia działalności rolniczej,

• spółek handlowych (jawnych, partnerskich, koman­dytowych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością).

Proponujemy również:

• Pakiet EKSTRABIZNES MEDYK – przeznaczony dla osób świadczących usługi medyczne w formie prywatnej praktyki oraz niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej

• Pakiet EKSTRABIZNES LEK – przeznaczony dla prawników (adwokatów, notariuszy oraz radców prawnych) wykonujących pracę bez jakiegokolwiek stosunku zależności służbowej i na własny rachunek.

RACHUNEK EKSTRABIZNES

Rachunek EKSTRABIZNES zapewnia wygodne i bezpieczne gromadzenie środków prowadzonej przez Państwa firmy, a także sprawne przeprowadzanie różnorodnych opera­cji finansowych. Zakres operacji dokonywanych na rachunku EKSTRABIZNES obejmuje między innymi:

• wpłaty i wypłaty gotówki w kasach Banku,

• wypłaty gotówki w bankomatach przy użyciu kart bankowych,

• dokonywanie przelewów w oddziałach Banku lub przy wykorzystaniu nowoczesnych sys­temów: Bankofon Tele KB⁵⁵, Home Banking i Przelew KB,

• składanie zleceń stałych.

Stan salda na rachunku mogą Państwo sprawdzać w bankomatach Kredyt Banku S.A. przy użyciu karty VISA ELECTRON EKSTRABIZNES oraz za pośrednictwem systemu Bankofon Tele KB lub Home Banking. Ponadto, po każdej operacji będą drukowane wycią­gi z rachunku zawierające duplikaty dokumentów rozliczeniowych, które w zależności od Państwa zlecenia mogą być odbierane w Oddziale lub wysyłane pocztą. Dodatkową kontrolę rachunku EKSTRABIZNES zapewni Państwu miesięczne zestawienie operacji.

Bank ten proponuje liczne karty bankowe:

KARTA VISA ELECTRON EKSTRABIZNES

Każda osoba posiadająca konto EKSTRABIZNES może otrzymać kartę płatniczą VISA ELECTRON EKSTRABIZNES. Posiadacz rachunku może wystąpić o wydanie dodatkowych kart przeznaczonych dla upoważnionych przez siebie osób.

KARTA VISA BUS1NESS

Posiadacze rachunku EKSTRABIZNES mogą się również ubiegać o wydanie karty VISA BUS1NESS, która pozwala na realizację płatności bezgotówkowych, dokonywanie wypłat gotówki w bankomatach i bankach na całym świecie. Karta VISA BUS1NESS jest instrumentem szczególnie przydatnym dla przedstawicieli firm podróżujących w celach służbowych. Umożliwia dostęp, poprzez system VISA International, do kompleksowego pakietu usług specjalnych, który obejmuje ubezpieczenie w czasie podróży zagranicznych oraz preferencje w rezerwacji hoteli.

KARTA VISA BUS1NESS GOLD

Użytkownik karty VISA BUSSNESS GOLD traktowany jest, jak informuje ulotka, jak osoba godna najwyższego zaufania i wiary­godny partner w interesach.

Jednoczesnie klientowi oferowane są rozliczne typu lokat. Między innymi są to:

BIZNES STANDARD i BIZNES CONSTANS – Gdy firma posiada środki pieniężne, które można ulokować na dłuższy okres, proponujemy BIZNES STANDARD – nieodnawialną lokatę w złotych o zmiennym oprocentowaniu lub BIZNES CONSTANS – nieodnawialną lokatę w złotych o stałym oprocentowaniu. W obu przypadkach odsetki naliczane są po upływie okresu umownego i wraz z kapitałem są stawiane do dyspozycji Klienta na rachunku EKSTRABIZNES.

BIZNES SUKCES – Jest to nieodnawialna lokata o progresywnym oprocentowaniu – oprocentowanie zależy od okresu lokowania środków, a środki mogą zostać podjęte przed upływem okresu umownego bez utraty odsetek. Produkt ten polecany jest zwłaszcza wtedy, gdy w firmie mogą wystąpić nieprzewidziane płatności, a wypłacenie środków z tradycyjnej lokaty spowodowałoby utratę odsetek.

W sytuacji, gdy chwilowo brakuje na rachunku środków na uregulowanie bieżących płatności, Kredyt Bank proponuje skorzystać z dopuszczalnego debetu w rachunku. Każdy Posiadacz konta EKSTRABIZNES już 30 dni po pierwszym wpływie ma możliwość składania dyspozycji powodujących powstanie salda debetowego, którego wysokość ustalana jest indywidualnie, jednak nie może wynosić więcej niż 1000 zł. Po upływie 6 miesięcy posiadania i korzystania z rachunku kwota ta może zostać podniesiona maksy­malnie do 25% średniomiesięcznych wpływów na rachunek z ostatniego półrocza, nie powinna jednak przekroczyć 10.000 zł. Okres spłaty dopuszczalnego debetu wynosi 90 dni.

Z debetu nie mogą jednak korzystać Klienci, którzy zawarli umowę odnawialnego limitu kredytowego.

Naturalnie posiadacze Pakietu Ekstrabiznes objęci są specjalnym ubezpieczeniem (praktyka stosowana w wielu bankach) NNW do sumy 10.000 złotych. Przedmiotem ubezpieczenia są trwałe następstwa nieszczęśliwych wypadków powstałe na terenie Kraju. Klientowi oferuje się również ubezpieczenie Assistance drogowe. W tym przypadku przedmiotem ubezpieczenia są koszta świadczenia pomocy drogowej w związku ze zdarzeniami objętymi ochroną ubezpieczeniową, powstałymi na terenie RP i większości krajów Europy.

Klienci polskich banków coraz częściej niezbędnych informacji szukają na stronach internetowych. Z przeprowadzonego w 2000 roku badania wynika, iż zazwyczaj oczekują znalezienia tam danych na temat oprocentowania kredytów i lokat:⁵⁶

To właśnie naprzeciw tym potrzebom i oczekiwaniom wyszedł PKO BP. Na stronach internetowych Banku można znaleźć wszelkie niezbędne informacje. Wyraźnie akcentowana jest wysoce urozmaicona oferta lokat i ich oprocentowania:⁵⁷ Z liczącej kilkadziesiąt pozycji ofert, poniżej prezentowana jest tylko pierwsza część:

Tabela 1: Oferty PKO BP

PKO BP nie pozostaje też w tyle pod względem pomysłowości w procesie wydawania kart bankowych. W chwili obecnej proponuje ich cztery rodzaje:

• • Karta bankowa PKO VISA GOLD

  • Karta bankowa PKO Visa Classic

  • Karta wirtualna PKO

  • Międzynarodowa karta PKO Ekspres

Nadal nowością na polskim rynku jest karta wirualna, która jest międzynarodową kartą płatniczą systemu VISA wydawaną przez PKO BP SA. Umożliwia ona do-konywanie transakcji bezgotówkowych zawieranych przez Internet oraz tran-sakcji typu MOTO (zamówienia pocztowe i telefoniczne). Karta nie posiada postaci materialnej a wszystkie dane jej dotyczące znajdują się w kopercie.

• Kartę wirtualną PKO może otrzymać posiadacz rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego e-SUPERKONTO. Starania o taką kartę trzeba również podjąć poprzez internet. Najpierw musi wypełnić wniosek na stronie internetowej e.pkobp.pl,

• dokonać akceptu wniosku poprzez naciśnięcie klawisza “wyślij”,

• wydrukować wniosek w 2 egzemplarzach, złożyć podpis na każdym z nich i przesłać pocztą do Oddziału Internetowego pod adres: Oddział Internetowy ul. Gdańska 23, 85-005 Bydgoszcz lub złożyć osobiście w dowolnym oddziale Banku.

Nowe oferty lokat i kredytów nie wyczerpują naturalnie listy pomysłów na zwiększenie konkurencyjności danego banku. Poszczególne zarządy zaczy-nają nowych rozwiązań w drobnych z pozoru szczegółach. Na przykład bank PKO S.A. odmawia obsłużenia klienta bez wpisanego do dowodu osobistego sta-łego miejsca zameldowania. Obsługę Banku Śląskiego fakt braku miejsca zamel-dowania nie interesuje całkowicie, zaś w PKO BP może taka osoba założyć tzw. konto stacjonarne, czyli obsługiwane wyłącznie w danym oddziale. Na koniec warto wymienić takie formy zabiegania o klienta, jak otwieranie nowych oddzia-łów czy filii lub uruchamianie kolejnych bankomatów. Działania te mają na celu naturalnie skłonić kolejną grupę potencjalnych klientów do zainteresowania się danym bankiem.

Z danych publikowanych statystycznych wynika, iż PKO BP zabieg ten się powiódł. Zdaniem większości przedsiębiorców Bank ten najlepiej rozumie potrzeby małej przedsiębiorczości.

Rysunek 1. Czy Pana (i) zdaniem PKO BP najlepiej rozumie specyfikę działania małych firm? (n=1005)

Źródło: PBS Consultans Poland Ltd⁵⁸

Wynik ten będzie tym bardziej wymowny, gdy zostanie przedstawiony w kontekście odpowiedzi na kolejne pytanie ankiety:

Rysunek 2. Czy w Polsce istnieją dogodne warunki do zaciągania kredytów przez małe firmy?⁵⁹

Widać więc, iż PKO BP dostał tak dobre notowania mimo, iż respondenci uznali, że w Polsce nie ma wystarczająco dobrych warunków do zaciągania kredytów przez niewielkie firmy, mimo iż dla większości Polaków to one są najważniejszą usługą w pracy banków. Być może właśnie z tego powodu PKO BP jest najbardziej popularnym polskim bankiem:

Rysunek 3. Spontaniczna znajomość nazw banków (2000r.)⁶⁰

Niewątpliwie na zjawisko to, pozytywny wpływ ma przyjazna polityka kredytowa:

Rysunek 4. Produkty mające największe znaczenie z punktu widzenia prowadzonej działalności zawodowej (dane ważone)⁶¹

III.4. Ocena konkurencyjności na przykładzie kredytu mieszkaniowego

Konkurencję miedzybankową widać szczególnie w zabieganiu o klienta poszukującego kredytu mieszkaniowego. Są to bowiem zazwyczaj kredyty na stosunkowo wysoką kwotę i dość dobrze zabezpieczone, a więc bezpieczne.

PKO BP zachęca obecnie do zaciagania tzw. kedytu „Własny Kąt”. Może on być przeznaczony na:

budowę, dokończenie budowy, nadbudowę, rozbudowę:

• domu jednorodzinnego (w tym domu, w którym znajduje się lokal użytkowy lub wydzielona część użytkowa)

• domu letniskowego

• domu wielomieszkaniowego (w tym domu, w którym znajdują się lokale mieszkalne i lokale użytkowe)

• domu / lokalu mieszkalnego przez spółdzielnię mieszkaniową lub dewelopera (w tym lokalu, w którym znajdują się wydzielona część użytkowa)

• lokalu użytkowego (wolno stojącego lub wbudowanego w domu wielomieszkaniowym)

• garażu

wykończenie i wyposażenie:

• • domu jednorodzinnego (w tym domu, w którym znajduje się lokal użytkowy lub wydzielona część użytkowa)

  • domu letniskowego

  • domu wielomieszkaniowego (w tym domu, w którym znajdują się lokale mieszkalne i lokale użytkowe)

  • lokalu mieszkalnego (w tym lokalu, w którym znajdują się wydzielona część użytkowa)

przebudowę na cele mieszkalne:

• • pomieszczenia lub budynku niemieszkalnego

remont:

• • domu jednorodzinnego (w tym domu, w którym znajduje się lokal użytkowy lub wydzielona część użytkowa)

  • domu letniskowego

  • domu wielomieszkaniowego (w tym domu, w którym znajdują się lokale mieszkalne i lokale użytkowe)

  • lokalu mieszkalnego (w tym lokalu, w którym znajduje się wydzielona część użytkowa)

  • lokalu użytkowego (wolno stojącego lub wbudowanego w domu wielomieszkaniowym)

  • garażu

rewaloryzację:

• • domu jednorodzinnego (w tym domu, w którym znajduje się lokal użytkowy lub wydzielona część użytkowa)

  • domu wielomieszkaniowego (w tym domu, w którym znajdują się lokale mieszkalne i lokale użytkowe)

  • lokalu mieszkalnego (w tym lokalu, w którym znajduje się wydzielona część użytkowa)

  • lokalu użytkowego (wolno stojącego lub wbudowanego w domu wielomieszkaniowym)

zagospodarowanie:

• • działki budowlanej

  • działki rekreacyjnej

zakup:

• • domu jednorodzinnego (w tym domu, w którym znajduje się lokal użytkowy lub wydzielona część użytkowa)

  • domu letniskowego

  • domu wielomieszkaniowego (w tym domu, w którym znajdują się lokale mieszkalne i lokale użytkowe)

  • lokalu mieszkalnego (na rynku pierwotnym i wtórnym, w tym lokalu, w którym znajdują się wydzielona część użytkowa)

  • lokalu użytkowego (wolno stojącego lub wbudowanego w domu wielomieszkaniowym)

  • garażu

  • pomieszczenia niemieszkalnego w celu przebudowy na cele mieszkalne

zakup działki:

• • budowlanej

  • rekreacyjnej

zakup:

• • lokalu komunalnego

  • lokalu zakładowego

zamianę:

• • domu jednorodzinnego

  • domu letniskowego

  • lokalu mieszkalnego

  • statusu lokalu ze spółdzielczego na własnościowe

spłatę:

• • innego kredytu mieszkaniowego zaciągniętego w PKO BP SA lub innym banku

refinansowanie kosztów:

• • poniesionych na realizację inwestycji mieszkaniowej

  • poniesionych na cele nie związane z realizacją inwestycji mieszkaniowej

finansowanie kosztów:

• • pozyskania lokalu mieszkalnego w ramach budownictwa realizowanego przy udziale środków z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego⁶²

Warunki uzyskania tych kredytów są w zasadzie takie same. Kredytobiorcą mogą być osoby indywidualne posiadający zdolność kredytową, tj. zdolność do spłaty kredytu i odsetek oraz zabezpieczenie kredytu. Wysokość zaciągniętego kredytu może sięgać do 80% kosztów inwestycji, (jednocześnie kwota kredytu nie może być wyższa niż 80% wyszacowanej przez PKO BP SA wartości zabezpieczenia). Bank żąda również własnego wkłady kredytobiorcy. Zalicza do niego:

• środki pieniężne kredytobiorcy zgromadzone lub przewidziane do zgromadzenia w okresie realizacji inwestycji,

• wartość rynkową działki budowlanej lub rekreacyjnej, w przypadku gdy stanowi ona własność lub współwłasność kredytobiorcy,

• pierwszą opłatę wniesioną z tytułu użytkowania wieczystego gruntu,

• wydatki poniesione na przygotowanie inwestycji do realizacji, w tym m.in. koszty badań geologicznych, koszty opracowania dokumentacji technicznej, koszty przygotowania terenu pod budowę,

• wartość wykonanych prac przy budowie oraz zgromadzonych materiałów,

• pozostałe koszty związane z inwestycją (w tym opłaty notarialne, skarbowe, sądowe, opłaty związane z ubezpieczeniem budowy, koszty zabezpieczenia kredytu, prowizje pośredników)⁶³.

W Banku Śląskim na budownictwo przeznaczony jest tzw. Kredyt Hipoteczny.

Kredyt może być przeznaczony na:

• zakup, budowa, remont, modernizacja, rozbudowa, przebudowa domu jednorodzinnego lub mieszkania

• refinansowanie kosztów poniesionych wcześniej na jeden z wyżej wymienionych celów

• spłata kredytu zaciągniętego w innym banku na jeden z wyżej wymienionych celów

a udzielany jest w PLN, USD i EUR. Kredyt można uzyskać na 5, 10, 15, 20 lub nawet 25 lat.

Bank wylicza też podstawowe zalety tego kredytu:

• możliwość uzyskania karencji w spłacie kapitału na okres nawet do 24 miesięcy w przypadku budowy domu lub mieszkania

• możliwość zmiany waluty w jakiej zaciągnięto kredyt

• procedury dostosowane do indywidualnej sytuacji Kredytobiorcy

Oprocentowanie kredytu wyznaczono w oparciu o wartość określonego indeksu powiększoną o stałą w całym okresie kredytowania marżę Banku. W zależności od waluty kredytu oprocentowanie jest sumą:

• 3-miesięcznej stawki WIBOR + marża w wysokości od 2% – dla kredytów w PLN

• 6-miesięcznej stawki LIBOR + marża w wysokości od 3% – dla kredytów w USD

• 6-miesięcznej stawki EURIBOR + marża w wysokości od 3% – dla kredytów w EUR

Oprocentowanie zmienia się wraz ze zmianą stawki indeksu:

• co 3 miesiące dla PLN

• co 6 miesięcy dla USD i EUR

Kredyt, podobnie jak w PKO BP, może finansować nawet 80% kosztów planowanej inwestycji. Wysokość kredytu zależy jedynie od wykazanej zdolności kredytowej Klienta i wartości kredytowanej nieruchomości. zabezpieczeniem kredytu może być:

• hipoteka na nieruchomości – przedmiocie kredytowania

• ubezpieczenie nieruchomości z cesją polisy na rzecz Banku

do momentu ustanowienia hipoteki Bank może przyjąć inne tymczasowe zabezpieczenia ustalone między Bankiem a Kredytobiorcą, w tym także ubezpieczenie spłaty kredytu w towarzystwie ubezpieczeniowym, z którym Bank zawarł stosowną umowę.

BSK proponuje również Kasę Mieszkaniową. Uczestnictwo w niej oznacza konieczność regularnych (co miesięcznych) wpłat w wysokości określonej w umowie. Zwracamy uwagę na znaczenie systematyczności, gdyż będzie to jeden z elementów branych pod uwagę przy udzielaniu kredytu. Kwota miesięcznej wpłaty, jak deklaruje Bank, powinna być na miarę potrzeb i możliwości Klienta (minimalna 100zł.). W trakcie okresu oszczędzania wysokość wpłacanej kwoty może zostać na Twój wniosek zwiększona (aneks do umowy). Nie częściej jednak niż dwa razy w roku. W przypadku zwiększenia wpłaty okres oszczędzania, w którym obowiązywać będzie wpłata w nowej wysokości, będzie wynosić co najmniej 36 miesięcy.

W przypadku wpłat incydentalnych okres oszczędzania nie musi wynosić co najmniej 36 miesięcy. Przez wpłatę incydentalną uważa się zadeklarowanie i wpłacanie, przez okres krótszy niż 6 miesięcy, wpłat wyższych od zadeklarowanych w chwili podpisania umowy.

Pierwszej wpłaty należy dokonać już w dzień podpisania umowy o kredyt kontraktowy. Następnych wpłat można dokonać w ustalony w umowie, dopasowany do potrzeb, dzień miesiąca. Okres oszczędzani ma również zostać dopasowany do potrzeb klienta (nie krótszy niż 36 miesięcy). Należy jednak pamiętać, iż od okresu oszczędzania będzie uzależniony czas, na jaki zostanie klientowi przyznany nisko oprocentowany kredyt. Czyli oszczędzanie przez cztery lata tworzy możliwość, że maksymalny okres spłaty kredytu wyniesie cztery lata, analogicznie trzyletni okres oszczędzania tworzy możliwość, że maksymalny okres spłaty kredytu wyniesie trzy lata. Oszczędności będą oprocentowane. Oprocentowanie będzie równe iloczynowi współczynnika 0,25 oraz stopy redyskonta NBP (nie niższe niż 2%). Dzisiaj stopa redyskonta NBP wynosi 15,5%. Zmiana oprocentowania oszczędności nastąpi jedynie w wypadku decyzji NBP o zmianie wysokości stopy redyskonta z dniem jej opublikowania. Należne odsetki będą dopisywane do rachunku klienta na koniec każdego roku. Od comiesięcznej wpłaty pobrana zostanie prowizja wynosząca 1,8%. Można ją jednak obniżyć do 1,5% dokonując wpłaty za pośrednictwem rachunku osobistego w BSK SA.

Żaden z działających na rynku banków nie oferuje kredytów mieszkaniowych na bezkonkurencyjnych zasadach w każdej dziedzinie. Aby wybrać najlepszą dla siebie ofertę, potencjalny kredytobiorca zmuszony jest przeanalizować wiele aspektów. Naturalnie w obecnych warunkach najtrudniej jest ocenić wysokość stóp procentowych, gdyż będą one ulegać zmianom już po zaciągnięciu kredytu.

W poniższym wykresie porównano sześć popularnych polskich banków w kontekście atrakcyjności zaciąganego w nich kredytu mieszkaniowego. Pod uwagę wzięto wysokość koniecznego wkładu własnego w proc.), maksymalny okres spłaty i wysokość oprocentowania. Trzeba jednak zaznaczyć, iż wysokość oprocentowania jest w tym przypadku wartością niejednoznaczną, gdyż uzależniona jest od konkretnej wysokości kredytu i okresu, na jaki został on zaciągnięty. Dla potrzeb poniższych wyliczeń przyjęto średni stan z końca sierpnia 2001r. w sytuacji zaciągania kredytu na okres 15 lat.

Rysunek 5. Niektóre warunki zaciągania kredytu na cele mieszkaniowe w wybranych bankach

Źróło: Opracowanie własne na podstawie danych publikowanych przez poszczególne banki

Jak widać, najmniejsze wahania występują w wysokości żądanego oprocentowania. Najniższe jest w bankach PKO S.A. i PKO BP, zaś najwyższe w Millennium. Znaczne za to różnice występują w przypadku koniecznego wkłady własnego kredytobiorcy. PKO BP i BSK ustaliły go w wysokości 20 proc., zaś PKO S.A. i WBK aż na 40 proc.⁶⁴, zaś pozostałe banki żądają 30 proc. udziału. W Millenium kredyt można zaciągnąć aż na 30 lat, w innych bankach jest to zazwyczaj okres nie przekraczający 25 lat.

Na warunki kredytu wpływ mają również towarzyszące mu prowizje i opłaty bankowe. Podobnie, jak w poprzednim przypadku, i tu zachodzą widoczne różnice:

Rysunek 6. Dodatkowe koszta związane z zaciągnięciem kredytu

Źródło: Opracowanie własne

Zaciągnięcie kredytu związane jest zatem z dokonaniem dodatkowych opłat. Stałym elementem jest prowizja, która waha się od 0,5 proc. w przypadku BSK do 1,5 proc. w przypadku Kredyt Banku. Trudniej jest obliczyć pozostałe koszta. Nie pobierają ich PBK BP i WBK, natomiast np. w Millenium klient zapłaci 800 zł. za wycenę mieszkania, 1000 zł. za wycenę domu jednorodzinnego lub 365 zł. dodatkowej opłaty za pełen operat szacunkowy w sytuacjach niestandardowych. Na wykresie zaznaczono zatem jedynie sam fakt pobierania takich opłat.

Tak więc warunki uzyskania kredytu mieszkaniowego w różnych bankach są do siebie bardzo zbliżone. Niemniej, w sytuacji zaciągania wysokiego kredytu, te na pozór drobne różnice mogą okazać się niezwykle istotne.