Rozwój a prywatyzacja cz. I
Przebudowa polskiej gospodarki w 1989 roku mogła się dokonać jedynie przy jednoczesnym reformowaniu systemu bankowego. Skoro proces reformowania gospodarki zmierzał w stronę jej urynkowienia, to w tymże samym kierunku podążać musiała i bankowość. Proces ten nie ominął również sektora bankowego. Stało się nieodzowną koniecznością stworzenie w Polsce dwuszczeblowego systemu bankowego. Ustawa o wprowadzaniu nowego prawa bankowego1 i ustawa o Narodowym Banku Polskim2 pod względem prawnym stworzyły fundamenty dla polskiego systemu bankowego, dostosowując go do aktualnych potrzeb społeczno – gospodarczych.
Narodowy Bank Polski, jako bank centralny, uzyskał status banku państwa, banku emisyjnego oraz banku banków, z umiejscowieniem w swej strukturze nadzoru bankowego. Jednocześnie został wyposażony w instrumenty oddziaływania na banki komercyjne. Wcześniej (w 1998 roku), Rada Ministrów uchwaliła powołanie dziewięciu banków depozytowo – kredytowych na bazie oddziałów operacyjnych NBP, jako banki komercyjne. Jednym z nich stał się PBK. W ten sposób zniesiono podmiotowe, przedmiotowe i terenowe oddziały, które były charakterystyczne dla bankowego systemu w poprzednich latach. osoby prawne i fizyczne uzyskały pełną swobodę wyboru banku, „a całość stosunków między nimi została oparta na umowach”3.
Tezą pracy jest charakterystyka Powszechnego Banku Kredytowego S.A. w Warszawie, ze szczególnym uwzględnieniem jego procesów prywatyzacyjnych.
Praca została podzielona na cztery rozdziały.
W pierwszym rozdziale przedstawiony został rozwój PBK do czasów przekształcenia go w spółkę akcyjną na tle sukcesywnego przekształcania go w bank prywatny.
Rozdział drugi charakteryzuje tempo wzrostu kapitałów własnych i odpowiedniego do tegoż wzrostu, rozwój działalności depozytowo – kredytowej. W końcowej części rozdziału zamieszczono informację o udziale Banku w polskim rynku bankowym.
Trzeci rozdział zawiera treści związane z polityką oferowania i sprzedaży produktów bankowych swoim klientom. Natomiast rozdział czwarty wskazuje, w rozwiniętej formie, na wpływ prywatyzacji Banku i zmianę jego funkcjonowania.
Praca zawiera również podsumowanie z wnioskami na przyszłość.
Szczególne podziękowania, za inspirację do podjęcia tegoż tematu i wymierną pomoc przy pisaniu tej pracy składam Panu Doktorowi Stanisławowi Sikorze.
ROZDZIAŁ I
Powszechny Bank Kredytowy S.A. i jego rozwój
I.1. Ogólne zasady procesu prywatyzacyjnego
Decyzja rządowa o powstaniu Państwowego Banku Kredytowego nie zakładała, iż procesy prywatyzacyjne polskiej bankowości nastąpią szybko. Wówczas główną przesłanką w podejmowaniu decyzji o stworzeniu dwupoziomowego systemu bankowego była konieczność zorganizowania rynku usług bankowych dla obsługi gospodarki będącej w toku transformacji. Forma własności miała wówczas drugorzędne znaczenie. Dlatego też banki powołane na bazie oddziałów NBP były bankami państwowymi, a dopiero w kolejnych latach przekształcono je w spółki akcyjne i sprywatyzowano4.
Za pośrednictwem zarządu oraz menedżerów Właściciele (akcjonariusze) banku mogą zarządzać znacznie skuteczniej niż administracja rządowa. Tak więc prywatna własność zapewnia większą wydajność i bardziej rozważne postępowanie5. Dlatego też wymagane są różne sposoby prywatyzacji konkretnego banku, ponieważ każdy z nich działa w innych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Prywatyzacja może uwzględniać udział: indywidualnych akcjonariuszy, pracowników banku, przedsiębiorstw, zagranicznych banków, firm ubezpieczeniowych, a także lokalnych banków.
Różne techniki prywatyzacyjne znajdują zastosowanie do określenia całkowitej „wartości” banku przed jego prywatyzacją. Do czynników branych pod uwagę przy ustanawianiu parametrów określających cenę zaliczyć należy:
wartość aktywów netto, współczynnik P/E, przepływ gotówki dyskonta, okres spłaty oraz wartość rynkową wartość franszyzy.
Rządy niechętnie pozbywają się elementów gospodarki narodowej, a w szczególności za niewielką cenę i wobec tego cena zbycia majątku narodowego stanowi najważniejszego parametr podczas prywatyzacji banku. Jednak prywatyzacja niektórych banków dokonuje się na specjalnych warunkach sprzedaży lub związana jest ze wsparciem finansowym przy zakupie akcji. Tego rodzaju działalność nie jest z reguły podawana do publicznej wiadomości. „Najczęściej sprowadza się ona do uzgodnienia specjalnych warunków przeprowadzenia transakcji, gwarancji, obniżenia wartości portfela akcji, tworzenia casusów prawnych oraz udzielania pożyczek niektórym kupującym (na przykład pracownikom banku)”6.
Metoda sprzedaży wiąże się bardzo często ściśle z zalecanym profilem działalności banku, wynikającym między innymi z możliwościami lokalnego rynku inwestycyjnego. Najczęściej stosowane są dwie formy sprzedaży banków: wprowadzenie akcji na giełdę lub bezpośredni zakup akcji.
Przygotowanie do prywatyzacji podzielić można na elementy niezbędne i te, które nie są konieczne:
• zawiązanie jednoosobowej spółki skarbu państwa lub przekształcenie w spółkę akcyjną (pierwszy niezbędny krok do prywatyzacji);
• specjalny audyt, obejmujący przegląd portfela kredytów i pożyczek, stanowiący o podstawowych danych dotyczących wyceny, ceny oraz restrukturyzacji finansowej;
• restrukturyzacja finansowa zawierająca odpisywanie zidentyfikowanych złych aktywów, z wyjątkiem przypadków, kiedy to kupujący otrzymał odszkodowanie za koszty i straty związane ze złymi długami;
• zwolnienia pracowników, których obecność w banku nie jest konieczna;
• wzmocnienie instytucji (nie będące niezbędnym krokiem podczas prywatyzacji) zależy od sposobu prywatyzowania banku – jeżeli akcje zostaną wprowadzone na giełdę, rozwój instytucjonalny powinien poprzedzić prywatyzację; w przypadku gdy akcje sprzedane zostaną inwestorowi strategicznemu (którym jest najczęściej inny bank), ten właśnie bank będzie najprawdopodobniej zaangażowany w transformację instytucjonalną banku, którego udziały zakupił; jest to przecież jeden z powodów wyboru inwestora strategicznego;
•unowocześnienie stosowanych technologii ( nie należy do niezbędnych kroków przed prywatyzacją ); w przypadku gdy akcje banku wprowadzone są na giełdę, może być potrzebna akcja reklamowa oraz kampania marketingowa.
Skarb państwa nadal stanowi o polityce banku częściowo sprywatyzowanego i wtedy powstają dwa problemy: autonomia banku w decyzjach dotyczących jego klientów i personelu; skład i rola rady nadzorczej. W przypadku braku autonomii oraz niewłaściwego składu rady nadzorczej zyski płynące z prywatyzacji mogą być ograniczone.
Warunki wstępne prywatyzacji banku sprowadzają się do rozwiązań prawnych, a także ustalenia audytu i standardu prowadzenia księgowości. W przypadku planowania liberalizacji wymiany handlowej, deregulacji cen oraz reformy systemu walutowego prywatyzację banków powinno się przeprowadzić po tych zmianach. W ten sposób będzie można ustalić, jaki wpływ będą wywierać te czynniki na portfel pożyczek danego banku. Wypłacalność banku jest podstawowym warunkiem prywatyzacji. Rozważając zakup mniejszego banku, duże banki na pewno zweryfikują portfele, aby upewnić się, jakie posiadają aktywa. Jeżeli zamierza się sprzedawać akcje banku na giełdzie, odpowiednie instytucje rządowe muszą zweryfikować informacje o tym banku7.
I.2. Utworzenie Państwowego Banku Kredytowego w Warszawie
Państwowy Bank Kredytowy (PBK), powstał na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 kwietnia 1988 roku8, a uchwałą nr 60 z dnia 11 kwietnia 1988 roku Rada Ministrów nadała mu statut. Stanowił on, iż PBK ma prawo do:
otwierania i prowadzenia rachunków bankowych oraz przeprowadzania rozliczeń pieniężnych,
udzielania kredytów i pożyczek pieniężnych,
prowadzenia obsługi walutowo – dewizowej oraz otwierania i prowadzenia rachunków w walutach obcych dla osób fizycznych i prawnych,
finansowania, kredytowania i rozliczania obrotów towarowych i usługowych z zagranicą,
przyjmowania lokat terminowych,
wykonywania kasowej i rozliczeniowej oraz zastępczej obsługi jednostek budżetu centralnego,
prowadzenia bankowej obsługi pożyczek państwowych,
prowadzenia rachunków funduszów powierniczych przez jednostki gospodarki uspołecznionej,
przyjmowania i obsługi wkładów oszczędnościowych, jak również wydawanie dokumentów stanowiących dowody posiadania wkładów,
prowadzenia obsługi obligacji,
udzielania poręczeń i gwarancji bankowych,
przyjmowania na przechowanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz dokumentów, a także wynajmowania skrytek sejfowych,
wykonywania czynności bankowych stosownie do zawartych umów oraz zleconych przez inne banki.
Prezes Narodowego Banku Polskiego zarządzeniem Nr 2/89 z dnia 4 lutego 1989 roku, w sprawie zadań i jednostek organizacyjnych przechodzących z Narodowego Banku Polskiego do Państwowego Banku Kredytowego w Warszawie zarządził przekazanie temu bankowi z dniem 1 lutego 1989 roku zadań, takich jak udzielanie kredytów podmiotom gospodarczym, prowadzenie rachunków bankowych, rozliczeń pieniężnych, wykonywanie kasowej i rozliczeniowej obsługi jednostek budżetu terenowego, dokonywanie operacji walutowych i dewizowych, przyjmowanie na przechowanie przedmiotów, papierów wartościowych i dokumentów oraz wykonanie innych czynności bankowych. Ponadto z dniem 1 lutego 1989 roku, wydzielono z Narodowego Banku Polskiego i przekazano do Państwowego Banku Kredytowego oddziały terenowe w liczbie trzydziestu siedmiu oraz ich aktywa i pasywa związane z zadaniami opisanymi wyżej, a także obowiązki wynikające z umów zawartych przez przekazane oddziały NBP, związanych z użytkowaniem lokali i innych składników majątkowych.
W dniu 8 października 1991 roku Bank został przekształcony w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa z siedzibą w Warszawie, a całość jego funduszu statutowego zamieniono na kapitał akcyjny. W rezultacie tego przekształcenia Państwowy bank Kredytowy stał się Powszechnym Bankiem Kredytowym S.A. w Warszawie, co pociągnęło za sobą konieczność dokonania niezbędnych czynności prawnych, łącznie z wpisem Banku do rejestru handlowego zgodnie z kodeksem handlowym. Nastąpiło to 25 listopada 1991 roku.
Fakt przekształcenia PBK w PBK S.A. nie miał wpływu na zakres działalności Banku. Zmiana ta dotyczyła jedynie formy własnościowej i powołania organów spółki, które stały się za niego w pełni odpowiedzialne.
I.3. Pozycja PBK S.A. w polskim sektorze bankowym
Wydzielenie działalności komercyjnej ze struktur NBP było tylko początkiem organizowania polskiego, bankowego rynku komercyjnego. Prawo bankowe (ustawa z dnia 31 stycznia 1989r.) pozwalało powoływać nowe banki w formie spółek akcyjnych, jak również zezwalało na działalność w Polsce bankom zagranicznym (pod warunkiem przestrzegania prawa bankowego i ustawy o NBP). Rozwiązania prawne pozwoliły stworzyć ustabilizowany, względnie wiarygodny i bezpieczny system bankowy. W 1996 roku charakteryzował się on pokaźną liczbą banków o zróżnicowanej strukturze własnościowej.
Grupa banków komercyjnych, poza sektorem spółdzielczym, obejmowała około 80 podmiotów, w tym kilka oddziałów dużych banków zagranicznych (ING bank N.V., Deutsche Bank czy Berliner Bank)9. Akcje wielu banków notowane były na giełdzie: Banku Rozwoju Eksportu S.A., Banku Śląskiego S.A., Banku Przemysłowo-Handlowego S.A., Banku Gdańskiego S.A., Banku Inicjatyw Gospodarczych S.A., Banku Komunalnego S.A., Kredyt Banku S.A., Banku Ochrony Środowiska S.A., Banku Handlowego w Warszawie S.A. i innych.
Wartość sumy bilansowej polskiego sektora banków komercyjnych osiągnęła na koniec 1996 roku poziom 207.683.9 mln. i była wyższa o 30%, w porównaniu z końcem 1995 roku10.
PBK S.A. należy do grupy banków komercyjnych, który dąży do zbudowania swej pozycji na rynku bankowym, jako bank uniwersalny.
Niżej przedstawione dane charakteryzują udział PBK S.A. w polskim sektorze bankowym na dzień 31 grudnia 1996 roku:
Kredyty i depozyty
Na koniec 1996 roku PBK S.A. był w Polsce szóstym co do wielkości bankiem pod względem posiadanych kapitałów, szóstym pod względem sumy aktywów, czwartym pod względem wielkości depozytów i ós-mym pod względem wielkości udzielonych kredytów. Bank posiada silną pozycję na rynku w segmencie podmiotów prawnych tak pod względem prowadzenia działalności kredytowej, jak i depozytowej11. Bank planuje dynamiczny rozwój sieci placówek oraz wdrożenie zintegrowanego systemu informatycznego, co powinno poprawić jego pozycję rynkową i unowocześnić jakość obsługi klientów.
Rynek pieniężny
Oferta produktów bankowych PBK S.A. w zakresie operacji pieniężnych nie odbiega znacznie od ofert i instrumentów finansowych pozostałych banków tzw. dziewiątki wyłonionej ze struktur NBP, ale jest jednak skromniejsza od ofert liderów rynku pieniężnego, tj. Banku Handlowego w Warszawie S.A. i PeKaO S.A. PBK S.A. koncentruje swą uwagę na typowych produktach bankowych dla podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych. Dwa pozostałe z wymienionych banków, aktywne są również na rynku kapitałowym i operacjach zagranicznych
Operacje zagraniczne
PBK S.A. systematycznie rozwija działania operacyjne związane z rozliczeniami zagranicznymi. Stale wzrasta nie tylko liczba tychże operacji, ale także ich wolumen. . Na przykład liczba operacji wzrosła z 133.666 w 1995 roku do 163.804 w 1996 roku, tj. o 22,5%, natomiast wartość transakcji zrealizowanych w 1996 roku wyniosła 4.111,8 milionów złotych i w stosunku do 1995 roku zwiększyła się o 64%. Jednak udział PBK S.A. w rynku operacji zagranicznych w 1996 roku był nadal niewielki (wyniósł 2,5%).
Usługi maklerskie
W 1996 roku wartość transakcji zawartych przez klientów Biura Maklerskiego PBK S.A. zwiększyła się wyraźnie, jednakże wolniej niż ogólny rozwój obrotów na Giełdzie Papierów wartościowych (GPW). Udział BM PBK S.A. w obrotach GPW zwiększył się nieznacznie, co obrazuje poniższa tabela.:
W 1996 roku BM PBK S.A. rozpoczęło obrót powszechnymi świadectwami udziałowymi. Udział BM PBK S.A. w obrotach powszechnymi świadectwami udziałowymi w GPW w 1996 roku wynosił 1,24%.
Usługi przy pomocy kart płatniczych
Ogółem do końca 1996 roku PBK S.A. wydał swoim klientom 7.405 kart płatniczych (nie uwzględniając kart bankomatowych). Szacuje się, że do końca 1996 roku w Polsce wyemitowano łącznie około 350 tysięcy kart płatniczych, co dawało Bankowi udział w ilości kart w wysokości 2,1%.12
Dane porównawcze rozmiaru niektórych operacji PBK S.A. z innymi bankami
Dla przeprowadzenia porównania wybrano następujące banki: bank Rozwoju Eksportu S.A. („BRE”), Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. („WBK”), Bank Śląski S.A. („BSK”), Bank Przemysłowo – Handlowy S.A. („BPH”) i Bank Gdański („BG”). Wszystkie wybrane banki – z wyjątkiem BRE – zostały wyłonione w 1989 roku ze struktur NBP. Zostały one już sprywatyzowane i notowane na GPW. Ponadto, cechą wspólną PBK S.A., BPH i BG jest dokapitalizowanie ich w 1993 roku w formie obligacji restrukturyzacyjnych.
PBK S.A. i wybrane do porównania banki, udzieliły w 1996 roku 19,8% ogólnej wartości kredytów przyznanych przez banki komercyjne działające w Polsce.
Poziomem przyznanych przez PBK S.A. kredytów PBK S.A. ustępował jedynie BSK S.A. i BPH S.A., przy czym dynamika wzrostu portfela była niższa od dynamiki (w poprzednich latach zbliżyła się do porównywalnego poziomu w 1996 roku.) Pozostałe banki posiadają prawie dwukrotnie mniejsze portfele kredytowe. Wszystkie porównywane banki, z wyjątkiem BRE, realizowały inwestycje centralne.
Banki porównywane zgromadziły w 1996 roku 20,6% wartości ogólnych depozytów pozyskanych przez polski system bankowy. Spośród tychże banków PBK S.A. posiadał największą wartość przyjętych depozytów.
Dla podsumowania kredytowej i depozytowej działalności PBK S.A. z porównywalnymi bankami celowe jest porównanie funduszów własnych i sum bilansowych:
Suma bilansowa analizowanych banków stanowi 18,7% sumy bilansowej polskiego sektora banków komercyjnych, a więc zbliżoną wartość, jaka występuje w portfelu kredytowym (19,8%) i depozytów (20,6%).
Wykres 4. Udział analizowanych banków w wartości sumy bilansowej ogółem tych banków. Stan na koniec 1996 roku
Źródło: Przeliczono na podstawie sprawozdań finansowych
Suma bilansowa odpowiadająca wartości aktywów ogółem jest traktowana jako wielkość odzwierciedlająca skalę działalności. Spośród porównywanych banków PBK S.A. zajmował najwyższą pozycję pod tym względem. Nieco niższy poziom aktywów ogółem wykazuje BSK i BPH, które posiadają podobną strukturę i prowadzą zbliżony charakter działalności bankowej. Dwa inne banki wyłonione z NBP, tzn. WBK i BG, posiadały znacznie niższy poziom sumy bilansowej, co między innymi wynikało z historycznie wydzielonych aktywów z NBP. BRE jest bankiem wyraźnie mniejszym pod względem sumy bilansowej. Jest to jednak bank specjalistyczny ukierunkowany na obsługę dużych instytucjonalnych klientów, obsługę rozliczeń eksportu i importu oraz prowadzący aktywną działalność inwestycyjną.
I.4. Prywatyzacja banku.
Używając definicji ustawowych, prywatyzacja to udostępnienie akcji spółki, będących własnością Skarbu Państwa, osobom trzecim. Zgodnie z prawem bankowym, prywatyzacja banków odbywała się początkowo na podstawie ustawy z dnia 13 lipca 1990 roku o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, zwanej potocznie ustawą prywatyzacyjną13, a od 7 marca 1997 roku na podstawie ustawy z 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych14. Od 1 stycznia 1999 roku uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa wobec banków wykonuje, zamiast Ministra Finansów, nowo powołany urząd Ministra Skarbu Państwa.
Każdy projekt prywatyzacyjny poprzedzony jest wszechstronną analizą stanu prawnego i finansowego banku. W wyniku tej analizy dokonywana jest wycena wartości akcji danego banku i opracowuje się koncepcję prywatyzacji.
Przygotowanie całego procesu prywatyzacji banku spoczywa na Ministrze Skarbu Państwa (poprzednio na Ministrze Finansów). Dla uwiarygodnienia wyników prac przygotowawczych oraz samego procesu udostępniania akcji zatrudnia się odpowiednie podmioty wyspecjalizowane w tego rodzaju działaniach. Są to banki inwestycyjne, firmy konsultingowe, kancelarie prawnicze, firmy audytorskie lub renomowane biura maklerskie.
Pierwsza koncepcja prywatyzacji PBK S.A., autorstwa samego Banku z grudnia 1994 roku, została przedstawiona Komisji przy Ministerstwie Finansów, wówczas sprawującym funkcje właścicielskie Skarbu Państwa wobec banków.
Dopiero we wrześniu 1996 roku rząd przyjął Program prywatyzacji banków z udziałem kapitałowym Skarbu Państwa – do 2000 roku. W programie tym założono, że bank zostanie sprywatyzowany. W terminie do 20 czerwca 1997 roku opracowano Prospekt Emisyjny Banku i w tym samy roku Bank został sprywatyzowany.
I.5. Prywatyzacja innych banków i ówczesna kondycja polskiej bankowości15
Na koniec 1999 r. aktywa netto polskiego systemu bankowego stanowiły blisko 90% aktywów ustawowo regulowanego sektora finansowego (banków, domów maklerskich, funduszy emerytalnych, zakładów ubezpieczeń oraz funduszy powierniczych i inwestycyjnych).
W 1999 r. zaobserwować można przyspieszenie procesów prywatyzacyjnych i nasilenie się konsolidowania banków. Ministerstwo Skarbu Państwa sfinalizowało prywatyzacje 4 banków:
w styczniu (na mocy umowy zawartej w październiku 1998 r.) Bayerische Hypo -und Vereinsbank AG nabył od Skarbu Państwa pakiet 36,7% akcji Banku Przemysłowo-Handlowego SA16, a po odkupieniu akcji od innych akcjonariuszy przejął nad nim kontrolę;
w sierpniu (na podstawie umowy zawartej ze Skarbem Państwa w czerwcu) konsorcjum UniCredito Italiano SA i Allianz AG objęło większościowy pakiet (52,09%) akcji Banku Polska Kasa Opieki SA;
we wrześniu (w następstwie umowy zawartej ze Skarbem Państwa w czerwcu) AIB European Investments Limited objął 80% akcji Banku Zachodniego SA;
w sierpniu inwestorzy zagraniczni związani z duńskim Unibankiem weszli w posiadanie pakietu kontrolnego akcji Banku Własności Pracowniczej SA17 (wcześniej bank był pośrednio kontrolowany przez Skarb Państwa).
Banki w Polsce, podobnie jak w innych krajach, w coraz większym stopniu są zainteresowane konsolidacją18. W 1999 r. doszło do następujących fuzji i przejęć:
z dniem 1 stycznia nastąpiła największa w polskim sektorze bankowym fuzja – połączyły się 4 banki tworzące Grupę Pekao SA (Powszechny Bank Gospodarczy SA, Pomorski Bank Kredytowy SA i Bank Depozytowo – Kredytowy SA z Bankiem Polska Kasa Opieki SA), w wyniku czego powstał drugi co do wielkości bank w Polsce;
Powszechny Bank Kredytowy SA nabył przedsiębiorstwo bankowe Pierwszy Komercyjny Bank SA19 i z dniem 1 lipca włączył jego placówki w swoją strukturę;
z dniem 22 listopada Bank Energetyki SA połączył się z Bankiem Inicjatyw Społeczno – Ekonomicznych SA20;
doszło do konsolidacji 3 należących do Bayerische Hypo -und Vereinsbank AG banków, a mianowicie nowa emisja akcji Banku Przemysłowo – Handlowego SA została opłacona przez akcjonariusza wkładem niepieniężnym w postaci prawa własności 100% akcji HYPO-BANKU Polska SA i HypoVereinsbanku Polska SA. Następnie drugi z banków został (z dniem 11 listopada) połączony21 z Bankiem Przemysłowo – Handlowym SA, a HYPO-BANK Polska SA (z dniem 1 grudnia) przekształcony w bank hipoteczny22.
Organy statutowe Banku Handlowego w Warszawie SA i BRE Banku SA prowadziły prace zmierzające do połączenia obu banków. Z powodu zdecydowanego sprzeciwu dwóch akcjonariuszy (PZU i Skarbu Państwa)23 do połączenia jednak nie doszło.
W roku 1999 trwały inne prace konsolidacyjne w polskim sektorze bankowym, które zakończyły się w zasadzie pozytywnie: Bank Austria Creditanstalt Poland SA połączył się z Powszechnym Bankiem Kredytowym SA24 a Gliwicki Bank Handlowy SA z Wielkopolskim Bankiem Kredytowym SA. Allied Irish Bank European Investments Ltd. doprowadził prace zmierzające do połączenia kontrolowanych przez siebie banków: Banku Zachodniego SA z Wielkopolskim Bankiem Kredytowym SA.25
W wyniku konsolidacji liczba banków komercyjnych zmniejszyła się z 83 na koniec 1998 r. do 77 na koniec 1999 r. Powstał wprawdzie jeden nowy bank (RHEINHYP – BRE Bank Hipoteczny SA26), ale nie miało to wpływu na liczbę banków komercyjnych, gdyż została ogłoszona27 upadłość SAVIM Banku Depozytowo – Kredytowego SA.
W 1999 r. banki komercyjne uruchomiły 743 nowe placówki (w tym 371 oddziałów). Pomimo to liczba pracujących w bankach komercyjnych zwiększyła się zaledwie o 571 osób (o 0,4%) – zob. tabele 2 i 3. Nowo uruchamiane placówki są zazwyczaj niewielkie, oferują standardowe pakiety usług i mają na ogół zainstalowany co najmniej jeden bankomat, co pozwala na zatrudnianie niewielkiej liczby osób28. Dzięki nowym technologiom informatycznym, wzrost liczby placówek (o 7,8%) nie oznacza wprost proporcjonalnego wzrostu liczby zatrudnionych. W niektórych bankach wystąpiła nawet tendencja odwrotna – placówek przybyło, a zatrudnienie zmniejszyło się. Sytuacja taka wystąpiła w szczególności w grupie 8 banków poprzednio z przewagą kapitału polskiego, nad którymi w 1999 r. kontrolę przejął kapitał zagraniczny. W tej grupie banków zatrudnienie zmniejszyło się o 511 osób29, pomimo że zwiększyła się liczba ich oddziałów (o 80) i innych placówek (o 86).
W 1999 r. istotnie zmieniła się struktura własnościowa banków komercyjnych, do czego – oprócz prywatyzacji i konsolidacji – przyczyniły się także następujące zdarzenia:
Skarb Państwa podniósł fundusz statutowy Banku Gospodarstwa Krajowego wnosząc do niego posiadany pakiet akcji Banku Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego SA, który w konsekwencji stał się pośrednio (był bezpośrednio) kontrolowany przez Skarb Państwa;
Bank Współpracy Regionalnej SA włączył do swojej sieci 5 placówek BWR Banku Secesyjnego SA (dzięki czemu zwiększyła się wartość jego aktywów i sieć placówek), a posiadany większościowy pakiet akcji banku sprzedał (31 maja br.) niemieckiej spółce DaimlerChrysler Services (debis) AG30;
w maju 1999 roku inwestorzy zagraniczni przejęli kontrolę kapitałową nad Kredyt Bankiem SA31 oraz pośrednio także nad PROSPER BANKIEM SA; (obecna nazwa: Polski Kredyt Bank S.A.)
zmieniła się struktura akcjonariatu BIG Banku GDAŃSKIEGO SA – udział kapitału zagranicznego zwiększył się do 47,8%32, co przy dużym udziale kapitału rozproszonego (45,1%) oznaczało, że jego struktura własnościowa nie była stabilna i dlatego bank mógł być stosunkowo łatwo przejęty33;
Kredyt Bank SA nabył 18,6% akcji Banku Ochrony Środowiska SA;
belgijski Fortis Bank NV wszedł w posiadanie 98,4% akcji Pierwszego Polsko – Amerykańskiego Banku SA i tym samym przejął nad nim pełną kontrolę;
niemiecki DG Bank AG zwiększył (do 71,1%) swój udział w kapitale akcyjnym Banku Amerykańskiego w Polsce SA „AmerBanku”;
inwestorem strategicznym INVEST – BANKU SA została Telewizja „Polsat” SA, do której wraz z podmiotem zależnym należało na koniec grudnia 51,7% akcji banku;
Bank Pocztowy SA został inwestorem strategicznym w Wielkopolskim Banku Rolniczym SA, dzięki czemu bank został dokapitalizowany do wymaganego przepisami poziomu;
w grudniu kontrolę kapitałową nad Bankiem Komunalnym SA przejął Nordbanken wchodzący w skład fińsko – szwedzkiej grupy MeritaNordbanken.
W wyniku prywatyzacji34 liczba banków z przewagą kapitału państwowego zmniejszyła się z 13 na koniec 1998 r. do 7 na koniec 1999 r. (w tym liczba banków bezpośrednio kontrolowanych przez Skarb Państwa z 6 do 3). Aktywa banków z przewagą kapitału państwowego stanowiły na koniec 1999 r. mniej niż jedną czwartą (23,9%)35, podczas gdy aktywa banków z przewagą kapitału prywatnego 71,8% aktywów sektora bankowego. Pozostała część aktywów (4,2%) przypadała na banki spółdzielcze (zob. tabela 1).
Liczba banków z przewagą kapitału prywatnego wprawdzie nie zmieniła się, ale liczba banków z przewagą kapitału zagranicznego zwiększyła się z 31 do 3936. Na koniec grudnia grupa tych banków obejmowała: 3 oddziały banków zagranicznych, 16 spółek akcyjnych ze 100% udziałem kapitału zagranicznego, 17 spółek z większościowym udziałem kapitału zagranicznego oraz 3 banki, które inwestorzy zagraniczni kontrolowali pośrednio.
Fundusze37 i aktywa netto banków z przewagą kapitału zagranicznego – świadczące odpowiednio o potencjalnym i faktycznym ich udziale w rynku usług bankowych, stanowiły 50,2% i 47,2% odpowiednio funduszy i aktywów netto systemu bankowego. Dodajmy, że banki te zgromadziły 45,7% depozytów sektora niefinansowego, a udzieliły 50,9% kredytów38.
Wniesiony przez inwestorów zagranicznych kapitał akcyjny odpowiadał równowartości 4 089,1 mln zł i stanowił 56,0% kapitału akcyjnego banków komercyjnych na koniec 1999 r. Najwięcej w polski system bankowy zainwestowały instytucje niemieckie i amerykańskie, odpowiednio 1 075,8 mln zł i 945,9 mln zł. Nakłady przekraczające 200 mln zł poniosły podmioty z Holandii, Francji, Irlandii i Austrii – odpowiednio 538,7 mln zł, 343,1 mln zł, 290,4 mln zł oraz 273,5 mln zł (zob. tabela ).
W 1999 roku Bank Austria AG przejął kontrolę nad Powszechnym Bankiem Kredytowym SA i pośrednio nad zależnym od niego Górnośląskim Bankiem Gospodarczym SA. Udział Banku Austria AG w kapitale PBK SA po nabyciu od Skarbu Państwa kolejnego pakietu 10,29% akcji zwiększył się do 53,7 proc., a po przyłączeniu Banku Austria Creditanstalt Poland SA45 do 57,1%.
